Niejednokrotnie zdarza się sytuacja, kiedy w punkcie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego pojawiają się osoby żyjące w związku partnerskim, które spodziewają się dziecka. Przyszli rodzice pytają: jak ustalić ojcostwo? Jakie czynności należy podjąć?
W takiej sytuacji wystarczy uznanie ojcostwa przez mężczyznę przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego właściwego ze względu na miejsce sporządzenia aktu urodzenia matki dziecka lub urzędem stanu cywilnego właściwego dla miasta stołecznego Warszawy – gdy rejestracja urodzenia matki nie nastąpiła na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Nie zapominajmy, iż w celu dopełnienia formalności matka dziecka zobowiązana jest do potwierdzenia tego oświadczenia w ciągu trzech miesięcy od daty złożenia oświadczenia przez mężczyznę.
Istnieją również inne sposoby na ustalenie ojcostwa, tj. ustalenie ojcostwa na drodze sądowej albo domniemanie ojcostwa w sytuacji dziecka urodzonego w trakcie trwania małżeństwa.
W przypadku, gdy mężczyzna nie złożył oświadczenia przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego albo matka dziecka takiego oświadczenia nie potwierdziła, albo też brak jest domniemania, że dziecko pochodzi od męża matki, wówczas możliwe jest ustalenie ojcostwa na mocy wyroku Sądu, a więc należy wystąpić na drogę sądową poprzez złożenie pozwu o ustalenie ojcostwa.
Trzeba zaznaczyć, iż sądowego ustalenia ojcostwa może żądać określony katalog osób, tj.:
- domniemany ojciec dziecka, jednak wyłącznie w okresie małoletności dziecka,
- matka dziecka, tylko w okresie małoletności dziecka,
-dziecko:
- małoletnie za pośrednictwem przedstawiciela ustawowego, którym najczęściej jest pełnoletnia z przysługującą jej władzą rodzicielską matka dziecka, w innym przypadku z takim powództwem występuje opiekun dziecka,
- pełnoletnie,
- prokurator w sytuacji, gdy wymaga tego dobro dziecka bądź ochrona interesu społecznego jednak tylko w momencie, gdy dziecko jest żywe.
Należy zauważyć, iż ustalenia ojcostwa można dochodzić także po śmierci dziecka.
Sąd podczas sądowego ustalania bądź zaprzeczenia ojcostwa bierze pod uwagę m.in. dowód z badań DNA. Badania genetyczne na ojcostwo dają prawie 100% potwierdzenie bądź wykluczenie ojcostwa. Takie badania mogą być wykonane na zlecenie Sądu lub prywatnie.
Co więcej, Sąd może zarządzić przesłuchanie matki bądź ojca, zbadanie grupy krwi albo odcisków palców.
Wraz ze złożeniem w Sądzie wniosku o ustalenie ojcostwa matka dziecka może jednocześnie żądać alimentów na dziecko, czy też zwrotu kosztów utrzymania matki w okresie okołoporodowym.
Zaznaczmy, iż zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym domniemywa się, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który obcował z matką dziecka w określonym okresie – musi obcować z matką dziecka nie wcześniej niż w 300, a nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem się dziecka. Może zdarzyć się sytuacja, iż we wskazanym okresie matka dziecka wyjdzie ponownie za mąż, wtedy to domniemanym ojcem dziecka jest obecny małżonek kobiety.
Domniemanie ojcostwa w sytuacji dziecka urodzonego w trakcie trwania małżeństwa może być podważone przez męża lub byłego męża kobiety wyłącznie w drodze postępowania sądowego o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę bądź byłą żonę, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. W przypadku osiągnięcia przez dziecko pełnoletności może ono wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od męża swojej matki.
Mąż/były mąż matki wytacza powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko matce dziecka oraz dziecku, matka wytacza powództwo przeciwko mężowi i dziecku, zaś dziecko przeciwko mężowi matki i matce.
Uznanie ojcostwa dziecka jest odwracalne, np. w sytuacji, gdy dziecko nie pochodziło od mężczyzny, który uznał dziecko. Wówczas mężczyzna uznający ojcostwo albo matka dziecka lub dziecko po osiągnięciu przez nie pełnoletności, a także prokurator mają prawo wytoczyć powództwo o bezskuteczność uznania ojcostwa, w terminie roku od dnia, w którym mężczyzna dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. Matka dziecka zakłada sprawę w sądzie w terminie 6 miesięcy od dnia urodzenia się dziecka a mąż matki w terminie 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o tym, że dziecko się urodziło. W przypadku, gdy upłynie termin na wytoczenia powództwa przez matkę lub męża matki, wówczas powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może wytoczyć prokurator.