W pewnych okolicznościach kredytobiorca może skorzystać z sankcji kredytu darmowego. W świetle art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim[1] (dalej ustawa o kredycie konsumenckim albo u.k.k.), w przypadku naruszenia przez kredytodawcę art. 29 ust. 1, art. 30 ust. 1 pkt 1-8, 10, 11, 14-17, art. 31-33, art. 33a i art. 36a-36c konsument, po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy w terminie i w sposób ustalony w umowie.
Kredytobiorca może skorzystać z sankcji kredytu darmowego w przypadku, gdy kredytodawca dopuści się naruszenia obowiązków określonych w przepisach wymienionych w art. 45 ust. 1 u.k.k. Przesłankę zastosowania sankcji kredytu darmowego stanowi np. pominięcie elementów treści dokumentu umowy o kredyt konsumencki. Sankcja kredytu darmowego nie znajduje zastosowania, gdy kredytodawca dopuści się naruszenia obowiązków określonych w przepisach niewymienionych w art. 45 ust. 1 u.k.k., gdyż przewidziany w nim katalog przepisów ma charakter zamknięty[2].
Celem sankcji kredytu darmowego jest pozbawienie kredytodawcy prawa do odsetek i innych kosztów kredytu konsumenckiego wynikających z umowy z powodu naruszenia przez kredytodawcę obowiązków informacyjnych względem konsumenta[3], a także prewencja ogólna oraz szczególna. Artykuł 45 u.k.k. ma wymusić na kredytodawcy przestrzeganie określonych obowiązków, które zostały na niego nałożone przez przepisy ustawy o kredycie konsumenckim. Zapewnia on ochronę interesów konsumenta zapewniając mu atrakcyjny instrument dochodzenia swoich praw względem kredytodawcy określonych w u.k.k. w przypadku, gdy kredytodawca nie wykona albo nienależycie wykona poszczególne obowiązki. Sankcja kredytu darmowego zapewnia rozwiązanie korzystne dla konsumenta, gdyż sankcja nieważności mogłaby być dla niego niekorzystna np. prowadzić do konieczności niezwłocznego zwrotu środków pieniężnych pochodzących z kredytu konsumenckiego[4].
Artykuł 45 ust. 1 u.k.k. wskazuje, że sankcja kredytu darmowego odnosi się tylko do kosztów należnych kredytodawcy[5], wynikających z udzielonego kredytu konsumenckiego, niezależnie od ich nazwy: odsetki, opłaty, prowizje, koszty itp. Podstawę prawną tych przychodów stanowi umowa o kredyt konsumencki oraz ewentualne odrębne ustalenia dokonane przez strony, które dodatkowo determinują warunki udzielonego kredytu konsumenckiego[6]. Należy nadmienić, że przewidziana w art. 45 u.k.k. sankcja kredytu darmowego odnosi się do odsetek kapitałowych, natomiast poza zakresem zastosowania art. 45 u.k.k. pozostają odsetki za opóźnienie[7]. Artykuł 45 u.k.k. nie znajduje zastosowania względem świadczeń pieniężnych płatnych przez konsumenta na rzecz osoby trzeciej albo organu administracji publicznej nawet, jeżeli pozostają związane z kredytem konsumenckim[8]. Jednak skorzystanie przez konsumenta z sankcji kredytu konsumenckiego nie zwalnia go z obowiązku pokrycia kosztów ustanowienia zabezpieczeń spłaty kredytu konsumenckiego[9].
Z przewidzianego w art. 45 ust. 1 u.k.k. uprawnienia do skorzystania z sankcji kredytu darmowego konsument korzysta poprzez złożenie kredytodawcy oświadczenia o skorzystaniu z tej sankcji. Składając oświadczenie o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego konsument nie musi korzystać z gotowego wzoru, gdyż wystarczy, że z treści tego oświadczenia będzie wynikać, iż zamierza skorzystać z sankcji przewidzianej w art. 45 ust. 1 u.k.k.[10]. Oświadczenie kredytobiorcy o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego powinno zostać złożone w formie pisemnej ad probationem (art. 73 § 1 k.c.). Jeżeli oświadczenie konsumenta o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego nie zostało złożone w formie pisemnej, czynność dokonana przez niego pozostaje skuteczna i powstaje sankcja kredytu darmowego. Kredytodawca i kredytobiorca nie mogą ustalić „wyższej” formy dla oświadczenia konsumenta, ani zaostrzyć konsekwencji braku zachowania odpowiedniej formy np. poprzez zastrzeżenie rygoru nieważności[11].
Sporządzenie i wysłanie takiego oświadczenia przez upływem terminu wygaśnięcia uprawnienia nie jest wystarczające do skorzystania z sankcji kredytu darmowego[12]. Oświadczenie kredytobiorcy o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego uznaje się za złożone w momencie, w którym dotarło do kredytodawcy w taki sposób, że mógł się zapoznać z jego treścią (art. 61 § 1 k.c.)[13].
Sankcja kredytu darmowego wprowadza daleko idącą modyfikację treści stosunku kredytowego łączącego kredytodawcę z konsumentem[14]. Skorzystanie przez konsumenta z sankcji kredytu darmowego powoduje, że wygasają roszczenia kredytodawcy względem konsumenta o zapłatę odsetek i innych kosztów wynikających z umowy o kredyt konsumencki. W przypadku, gdy konsument uregulował odsetki albo inne koszty, konsumentowi przysługuje względem kredytodawcy roszczenie o zwrot wpłaconych kwot[15].
Zgodnie z art. 45 ust. 5 u.k.k. uprawnienie do skorzystania z sankcji kredytu darmowego, wygasa po upływie roku od dnia wykonania umowy o kredyt konsumencki[16]. Przewidziany w art. 45 ust. 5 u.k.k. roczny termin ustala się zgodnie z art. 112 zd. 1 k.c. Należy wskazać, że jest to termin zawity prawa materialnego. Jeżeli upłynie to nie podlega przywróceniu w postępowaniu sądowym[17].
[1] Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (tj. Dz. U. 2019, poz. 1083).
[2] T. Czech, Kredyt konsumencki. Komentarz, Warszawa 2012, s. 464-465.
[3] M. Chruściak, M. Kłoda, A. Kopeć, G. Kott, T. Ostrowski, M. Szakun, Ustawa o kredycie konsumenckim. Rekomendacje interpretacyjne podstawowych regulacji. Komentarz, Warszawa 2012, s. 154.
[4] T. Czech, Kredyt konsumencki. Komentarz, Warszawa 2012, s. 460.
[5] M. Chruściak, M. Kłoda, A. Kopeć, G. Kott, T. Ostrowski, M. Szakun, Ustawa o kredycie konsumenckim. Rekomendacje interpretacyjne podstawowych regulacji. Komentarz, Warszawa 2012, s. 154-155.
[6] T. Czech, Kredyt konsumencki. Komentarz, Warszawa 2012, s. 461.
[7] T. Czech, Kredyt konsumencki. Komentarz, Warszawa 2012, s. 464.
[8] T. Czech, Kredyt konsumencki. Komentarz, Warszawa 2012, s. 461.
[9] Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (tj. Dz. U. 2019, poz. 1083).
[10] M. Chruściak, M. Kłoda, A. Kopeć, G. Kott, T. Ostrowski, M. Szakun, Ustawa o kredycie konsumenckim. Rekomendacje interpretacyjne podstawowych regulacji. Komentarz, Warszawa 2012, s. 158.
[11] T. Czech, Kredyt konsumencki. Komentarz, Warszawa 2012, s. 476.
[12] M. Chruściak, M. Kłoda, A. Kopeć, G. Kott, T. Ostrowski, M. Szakun, Ustawa o kredycie konsumenckim. Rekomendacje interpretacyjne podstawowych regulacji. Komentarz, Warszawa 2012, s. 158.
[13] T. Czech, Kredyt konsumencki. Komentarz, Warszawa 2012, s. 476.
[14] M. Chruściak, M. Kłoda, A. Kopeć, G. Kott, T. Ostrowski, M. Szakun, Ustawa o kredycie konsumenckim. Rekomendacje interpretacyjne podstawowych regulacji. Komentarz, Warszawa 2012, s. 155.
[15] T. Czech, Kredyt konsumencki. Komentarz, Warszawa 2012, s. 477.
[16] Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (tj. Dz. U. 2019, poz. 1083).
[17] T. Czech, Kredyt konsumencki. Komentarz, Warszawa 2012, s. 475.
