Świadczenie pielęgnacyjne jako świadczenie opiekuńcze jest jednym ze świadczeń rodzinnych, którego zasady przyznawania reguluje ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych.
Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. W tym miejscu wyjaśnić należy, że orzekaniem o stopniu niepełnosprawności/
niepełnosprawności zajmują się Miejskie/Powiatowe Komisje ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Wyróżnia się trzy stopnie niepełnosprawności, tj. znaczny, umiarkowany i lekki. Przy czym wobec osób do 16 roku życia nie orzeka się o stopniu niepełnosprawności, a jedynie o niepełnosprawności. Warto również wspomnieć, że orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo o niezdolności do samodzielnej egzystencji traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Świadczenie przysługuje:
1) matce albo ojcu,
2) opiekunowi faktycznemu dziecka,
3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, - jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad w/w osobami.
Z tym, że osobom, o których mowa w ust. 1 pkt 4, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
1) rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
2) nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
3) nie ma osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Tutaj warto dodać, że tą inną osobą może być (i często bywa) dziecko, które opiekuje się niepełnosprawnym rodzicem. Zasadniczo w takim przypadku przysługiwać będzie świadczenie, po spełnieniu wszystkich przewidzianych ustawą warunków, jednakże należy w takiej sytuacji mieć na uwadze art. 17 ust.5 pkt 2a zgodnie, z którym świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki: a) pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Tym samym osoba taka będzie uprawniona do otrzymania świadczenia tylko w przypadku gdy małżonek osoby niepełnosprawnej sam będzie legitymował się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. W tej mierze pojawiały się różne poglądy jednak ostatecznie Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 29 marca 2023 r. potwierdził, że „warunkiem koniecznym przyznania osobom wskazanym w art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych świadczenia pielęgnacyjnego jest legitymowanie się przez współmałżonka niepełnosprawnego orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności”. W powyższym kontekście zaznaczyć trzeba, że świadczenie pielęgnacyjne, przysługuje małżonkowi, choć ustawa wprost jego nie wymienia, a organy niekiedy uważają odmiennie, jeśli to on rezygnuje z zatrudnienia. w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym współmałżonkiem.
Ustawa zawiera ponadto katalog sytuacji wyłączających prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. I tak zgodnie z ustawą świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli:
1) osoba sprawująca opiekę:
a) ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego , rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym, lub świadczenia pieniężnego przyznanego na zasadach określonych w ustawie z dnia 8 lutego 2023 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym członkom rodziny funkcjonariuszy lub żołnierzy zawodowych, których śmierć nastąpiła w związku ze służbą albo podjęciem poza służbą czynności ratowania życia lub zdrowia ludzkiego albo mienia,
b) ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
2) osoba wymagająca opieki:
a) pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
b) została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu;
3) na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury;
5) na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10 dodatek z tytułu opieki nad dzieckiem w czasie urlopu wychowawczego, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
6) na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.
Należy także wskazać na jeszcze jeden istotny warunek, stanowiący o prawie do świadczenia, a będący zarazem jedną z najczęstszych przyczyn odmowy jego przyznania, a mianowicie świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała:
1) nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub
2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.
Jednakże podkreślenia wymaga, iż przepis ten - w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności - został uznany wyrokiem TK z 21.10. 2014r. za niezgodny z art. 32 ust. 1 RP. W praktyce oznacza to, że niezależnie od wieku w jakim niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała, opiekun takiej osoby będzie uprawniony po spełnieniu pozostałych warunków do otrzymania świadczenia. Mimo powyższego, organy częstokroć, nie biorąc pod uwagę w/w wyroku odmawiają prawa do świadczenia jeśli niepełnosprawność powstała w wieku późniejszym. Jednakże w takim przypadku skorzystać można z możliwości odwołania, które skutkować będzie zmianą decyzji, bowiem jak wynika z orzeczeń organów odwoławczych te uznają i respektują powyższy wyrok Trybunału Konstytucyjnego.
Na koniec wspomnieć jeszcze trzeba, że celem uzyskania świadczenia należy złożyć odpowiedni wniosek w Miejskim Ośrodku Pomocy Rodzinie. Jeśli organ odmówi przyznania świadczenia, mamy prawo wnieść odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w terminie 14 dni od otrzymania niekorzystnej decyzji a następnie, jeśli SKO utrzyma w mocy zaskarżoną decyzję złożyć w terminie 30 dni skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Warto jednak przed skorzystaniem z w/w środków odwoławczych skonsultować jego zasadność z prawnikiem.
