Ubezwłasnowolnienie to tak naprawdę pozbawienie danej osoby zdolności do czynności prawnych lub jej znaczące ograniczenie. Przez zdolność tę powinniśmy rozumieć oczywiście możliwość samodzielnego nabywania praw i zaciągania zobowiązań.
Ubezwłasnowolnienie całkowite dotyczy osoby, która ukończyła 13 lat i nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem (np. z powodu ciężkiej choroby psychicznej). Po ubezwłasnowolnieniu całkowitym sąd wyznacza dla niej opiekuna. Osoba ubezwłasnowolniona nie ma zdolności do czynności prawnych, tj. nie może samodzielnie zawierać umów, decydować o leczeniu, gospodarować środkami finansowymi.
Ubezwłasnowolnienie częściowe dotyczy osoby pełnoletniej, która potrzebuje pomocy w prowadzeniu swoich spraw, ale nie w stopniu uzasadniającym całkowite ubezwłasnowolnienie. Potrzebuje pomocy przy większych decyzjach (np. rozporządzenie własnym majątkiem, wybór rodzaju leczenia itp.), ale radzi sobie w codziennym życiu. W takim przypadku sąd ustanawia kuratora.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć: małżonek, krewni w linii prostej (np. rodzice, dzieci), rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy, prokurator.
Może zdarzyć się sytuacja, w której sytuacja życiowa osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie lub częściowo ulegnie zmianie, dlatego istnieje możliwość wnioskowania o zmianę lub uchylenie ubezwłasnowolnienia.
Kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny.
Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości Sądów Okręgowych – właściwych według miejsca zamieszkania osoby ubezwłasnowolnionej. Opłata od wniosku wynosi 100,00 zł. W trakcie postępowania strony są przesłuchiwane przez sąd na okoliczność zasadności ubezwłasnowolnienia. Osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie dodatkowo będzie podlegała badaniu przez biegłych psychologów, psychiatrów lub neurologów, którzy następnie zobowiązani zostaną do wydania odpowiedniej opinii dla sądu. Postępowanie dowodowe ma na celu ustalenie, czy dana osoba rzeczywiście musi zostać ubezwłasnowolniona i w jakim zakresie.
