W dniu 15 listopada 2023 r. weszła w życie ustawa z dnia 28 lipca 2023 roku o zmianie ustawy — Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1615). Głównym założeniem wprowadzonych zmian jest skrócenie czasu trwania postępowań spadkowych. Jedną ze zmian jest kwestia odrzucenia spadku przez małoletniego.
Zasadą pozostaje, że odrzucenie spadku przez rodziców (opiekunów prawnych) w imieniu małoletniego jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka i dla dokonania takich czynności wymagana jest uprzednia zgoda sądu opiekuńczego (art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dalej kro). W tym celu należy złożyć do sądu rodzinnego odpowiedni, należycie umotywowany wniosek, tj. wykazać, że spadek jest obarczony długami i przyjęcie spadku jest nieopłacalne, sprzeczne z interesem majątkowym dziecka. Dopiero po wydaniu przez sąd postanowienia zezwalającego na odrzucenie spadku, możliwe jest odrzucenie spadku w imieniu dziecka u notariusza lub w sądzie. Co ważne bieg 6 miesięcznego terminu na złożenie przez rodziców oświadczenia o odrzuceniu spadku, ulega dla nich zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w przedmiocie uzyskania zezwolenia sądu.
Wskazana nowelizacja wprowadziła uproszczoną procedurę możliwości odrzucenia niechcianego spadku w imieniu małoletniego. W tym celu dodano nowy przepis art. 101 § 4 k.r.o., zgodnie z którym, jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 640¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. W braku porozumienia rodziców stosuje się przepis § 3.
Dla skorzystania z tej uproszczonej drogi na odrzucenie spadku w imieniu dziecka należy zatem spełnić kilka wymogów:
- dziecko jest powołane do dziedziczenia, ponieważ jego rodzic wcześniej odrzucił spadek,
- odrzucenie spadku w imieniu dziecka dokonywane jest przez rodzica, któremu przysługuje władza rodzicielska;
- drugi z rodziców, któremu przysługuje władza rodzicielska wyraża zgodę na odrzucenie spadku lub odrzucenie dokonywane jest wspólnie przez oboje rodziców;
- spadek odrzuca uprawnione do tego spadku rodzeństwo dziecka.
Przy spełnieniu powyższych warunków odrzucenie spadku przebiega analogicznie jak w przypadku odrzucenia spadku przez osobę dorosłą, tzn. spadek w imieniu dziecka można odrzucić przed notariuszem lub przed sądem, bez konieczności uzyskiwania wcześniejszej zgody sądu opiekuńczego (lub sądu spadku).
Ważną zmianą jest także to, iż dotychczas zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem małoletniego należało do właściwości sądu opiekuńczego. W ramach nowelizacji ustawodawca zdecydował się na dodanie art. 604¹ § 1 i 2 k.p.c., zgodnie z którymi zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub osoby pozostającej pod opieką w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, wydaje sąd spadku (czyli sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy). Z chwilą wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności, o której mowa w § 1, złożony do sądu opiekuńczego, przekazuje się do dalszego rozpoznania sądowi spadku.
Powyższe rozwiązanie ma zastosowanie w tych sytuacjach, gdy niemożliwe jest spełnienie wymogów umożliwiających skorzystanie z trybu uproszczonego, o którym mowa powyżej. Z punktu widzenia rodziców małoletniego dziecka jest to jednak również korzystna proceduralna zmiana, sprzyjająca przyśpieszeniu i usprawnieniu formalności związanych z kompleksowym załatwieniem spraw spadkowych w imieniu małoletnich dzieci.
Dzięki wprowadzonej regulacji zezwolenie na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka, polegającej na prostym przyjęciu lub odrzuceniu spadku, wyda sąd spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Nie będzie już zatem konieczności inicjowania przez rodziców (opiekunów prawnych) wcześniejszego postępowania sądowego i oczekiwania na wydanie przez sąd opiekuńczy stosownego orzeczenia, umożliwiającego późniejsze złożenie oświadczenia albo przed sądem albo notariuszem.
