1. Doręczenie za pośrednictwem komornika

Dotychczas w postępowaniu cywilnym, w przypadku braku możliwości doręczenia pozwu pozwanemu na adres wskazany przez osobę pozywającą, sąd przyjmował zasadę fikcji doręczenia po uprzednim przeprowadzeniu procedury dwukrotnego awizowania przesyłki sądowej przez operatora pocztowego. Brak odebrania przesyłki sądowej w placówce operatora pocztowego w terminie 2 tygodni skutkował uznaniem, że pozwanemu doręczono przesyłkę w sposób prawidłowy. Na gruncie nowych przepisów, jeżeli pozwany, pomimo powtórzenia zawiadomienia o pozostawieniu przesyłki we właściwej placówce operatora pocztowego nie odbierze pozwu, przewodniczący zawiadomi o tym powoda, prześle mu odpis pozwu i zobowiąże go do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika. W takiej sytuacji, powód w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia mu zobowiązania sądu będzie zobowiązany do złożenia do akt sprawy potwierdzenia doręczenia pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika albo do zwrócenia pisma i wskazania aktualnego adresu pozwanego lub dowodu, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie. Niewywiązanie się z tego obowiązku skutkować ma zawieszeniem postępowania. Za swoje czynności komornikowi przysługiwać będzie opłata w wysokości 60 złotych, którą uiścić będzie musiał pozywający. Koszty te mogą wzrosnąć, jeśli nie dojdzie do skutecznego doręczenia pisma przez komornika. Komornik może na wówczas na wniosek wierzyciela podjąć dodatkowe czynności polegające na poszukiwaniu aktualnego adresu pozwanego (poprzez wystąpienie np. do organów administracji) za dodatkową opłatą 40 złotych. Rzecz jasna, po ustaleniu nowego adresu wymagane będzie powtórzenie procedury doręczenia, co oznacza dodatkowy koszt w wysokości 60 zł. Komornikowi należy się również zwrot zryczałtowanych kosztów dojazdu w granicach miejscowości będącej siedzibą kancelarii komornika w wysokości 20 złotych, jeżeli odległość między siedzibą kancelarii a miejscem czynności przekracza 10 km. Łącznie w najgorszym przypadku powód zapłaci 180 złotych za sam fakt doręczenia pozwu pozwanemu.

2. Drastyczny wzrost kosztów postępowań

Skoro już mowa o kosztach, to powyższe nie jest jedyną złą wiadomością. Wzrosną również opłaty sądowe w przypadku spraw, w których wysokość roszczenia nie przekracza 20.000 zł. Dla przykładu, obecnie jeśli chcemy kogoś pozwać o zapłatę z tytułu braku zwrotu pożyczki w wysokości 2.000 zł zapłacimy 30 złotych opłaty sądowej, po zmianie – jest to już 200 zł. Przy 20.000 złotych obecnie opłata wynosiłaby 300 złotych, a po zmianie przepisów jest to 1.000 zł.

Jak się okazuje, to jeszcze nie wszystko, nowelizacja zakłada bowiem dodatkowo likwidację przepisów, w myśl których w przypadku uprawomocnienia się nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym powód otrzymuje zwrot ¾ poniesionej opłaty sądowej. Więcej zapłaci również powód dochodzący zapłaty wierzytelności w postępowaniu nakazowym zobowiązany będzie bowiem do poniesienia nie ¼ jak do tej pory, a ½ opłaty sądowej.

Nowelizacja wprowadza również opłatę od wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia w wysokości 100 zł. Więcej zapłacimy także za wydanie odpisu lub kserokopii z akt sądowych - z 6 zł za stronę odpisu i 1 zł za stronę kserokopii, do 20 zł za każde rozpoczęte 10 stron odpisu wydawanego dokumentu i każde rozpoczęte 20 stron kopii. Jak widać obywatel zapłaci 20 złotych, nawet wówczas gdy będzie wnioskował o skserowanie 1 dokumentu z akt sprawy.

3. Posiedzenia przygotowawcze i przeciwdziałanie obstrukcji procesowej

Kolejną nowością jest obowiązek sądu -z pewnymi wyjątkami - przeprowadzania tzw. posiedzeń przygotowawczych, które mają służyć rozwiązaniu sporu bez przeprowadzenia rozprawy. Jednocześnie wprowadzono przepis, który wyklucza możliwość wyłączenia sędziego z tej przyczyny, że wyraził pogląd co do prawa i faktów przy wyjaśnianiu stronom czynności sądu lub nakłanianiu do ugody, co powoduje, że sędzia będzie mógł na posiedzeniu przygotowawczym zakomunikować stronom swój wstępny pogląd dotyczący zgłaszanych przez stronę roszczeń. Posiedzenia przygotowawcze mają mieć charakter odformalizowany. W trakcie posiedzenia przewodniczący ustali pomiędzy stronami przedmiot sporu, wyjaśni sporne stanowiska stron, a także prawne aspekty sporu. W razie braku zawarcia ugody na tym posiedzeniu, przewodniczący z udziałem stron sporządzi plan rozprawy, który ma w założeniu przyspieszyć postępowanie i ostatecznie zakreślić zakres postępowania dowodowego. Nowelizacja przewiduje również wyposażenie sądu w instrumenty pozwalające na zwalczanie zjawiska obstrukcji procesowej. W przypadku stwierdzenia, że strona nadużywa prawa procesowego sąd będzie mógł w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie stronę nadużywającą skazać na grzywnę lub nakazać obowiązek zwrotu kosztów procesu w części większej niż wskazywałby wynik sprawy, a nawet zwrot całości kosztów procesu. Innymi nowościami mającymi w założeniu przyspieszyć postępowania są m.in. umożliwienie świadkowi złożenia zeznań na piśmie, ograniczenie możliwości zgłaszania zarzutu potrącenia tylko do wierzytelności z tego samego stosunku prawnego, a także najdalej idący środek, który ma przeciwdziałać „pieniactwu” procesowemu - możliwość oddalenia powództwa na posiedzeniu niejawnym ze względu na oczywistą bezzasadność powództwa.

4. Przywrócenie postępowania gospodarczego

Nowelizacja przywraca także nieobecne od kilku lat postępowanie szczególne w sprawach gospodarczych, które nakłada na przedsiębiorców surowe obowiązki z zakresu dowodzenia i koncentracji materiału dowodowego.

Nowe przepisy przewidują, że zasadniczo powód będzie obowiązany powołać wszystkie twierdzenia i dowody w pozwie, a pozwany – w odpowiedzi na pozew. Późniejsze ich podniesienie skutkować będzie ich pominięciem, chyba że ich powołanie nie było możliwe albo że potrzeba ich powołania wynikła później. W takim przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny zostać powołane w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym ich powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania. Nowelizacja wprowadza również inne zmiany w sposobie prowadzenia postępowania dowodowego. Od momentu wejścia w życie przepisów, okoliczności dotyczące czynności stron w ramach łączącego je stosunku prawnego, np. fakt i treść złożenia określonego oświadczenia woli lub wiedzy będą mogły być wykazane tylko na podstawie dokumentu. Ograniczona zostanie również możliwość przesłuchiwania świadków. Dowód taki będzie mógł sąd dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Dobrą wiadomością jest jednak, że część podmiotów (osoby występujące w sprawie gospodarczej niebędący przedsiębiorcą lub przedsiębiorcy będący osobą fizyczną) objętych domyślnie zakresem nowego postępowania gospodarczego, będzie mogła złożyć wniosek o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym w trybie zwyczajnym.