Dziedziczenie ustawowe jest obok dziedziczenia testamentowego formą zgodnie z którą spadkobiercy są powoływani do spadku.

 

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce w następujących sytuacjach:

1. gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu (spadkodawca nie powołał spadkobiercy),

2. gdy spadkodawca pozostawił po sobie testament, ale wszyscy powołani w nim do dziedziczenia odrzucili spadek, bądź nie mogli być spadkobiercami,

3. gdy testament okaże się nieważny.

W przypadku dziedziczenia ustawowego określamy tzw. krąg spadkobierców (pięć grup), który stanowi swego rodzaju schemat według którego następuje dziedziczenie ustawowe:

 

I grupa - małżonek spadkodawcy, jego dzieci oraz ich zstępni,

II grupa - małżonek, rodzice, rodzeństwo spadkodawcy oraz zstępni tegoż rodzeństwa,

III grupa - dziadkowie spadkodawcy oraz zstępni dziadków spadkodawcy,

IV grupa - pasierbowie spadkodawcy, czyli dzieci ich małżonków,

V grupa - gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy oraz Skarb Państwa.

 

W ramach powyższych grup, zasady dziedziczenia ustawowego wyglądają następująco:

 

1. Dzieci i małżonek - w pierwszej kolejności  do spadku powoływane są dzieci oraz małżonek spadkodawcy, którzy dziedziczą spadek w częściach równych, lecz część małżonka nie może być mniejsza niż ¼ spadku.

2. Małżonek i rodzice - w następnej kolejności, gdy zmarły nie pozostawił po sobie zstępnych (dzieci) do udziału w spadku powoływani są małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Udział spadkowy każdego z rodziców spadkodawcy wynosi ¼ spadku. W przypadku braku zstępnych oraz małżonka – całość spadku przypada rodzicom spadkodawcy.

3. Małżonek, rodzic i rodzeństwo - w sytuacji, gdy jeden z rodziców spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku, jego część przypada rodzeństwu spadkodawcy, w częściach równych. Gdy również rodzeństwo nie dożyło otwarcia spadku, do ich części powoływani są ich zstępni.

4. Małżonek i rodzic - w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie zstępnych, jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, a brak jest rodzeństwa spadkobierców oraz ich zstępnych, to udział żyjącego rodzica spadkodawcy oraz małżonka spadkodawcy wynosi po ½ .

5. Małżonek - udział małżonka spadkodawcy dziedziczącego razem rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy wynosi połowę spadku, a w przypadku braku wymienionych całość spadku przypada małżonkowi.

6. Dziadkowie - dziedziczą wówczas, gdy spadkodawca w chwili śmierci nie posiadał małżonka, dzieci, rodzeństwa, ani ich zstępnych, w sytuacji, gdy żyją wszyscy dziadkowie, dziedziczą oni w częściach równych, natomiast jeśli któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku, jego część jest dzielona pomiędzy jego zstępnych, w przypadku ich braku, spadek przypada w równych częściach pozostałym dziadkom.

7. Dzieci małżonka - powołani są oni do dziedziczenia w przypadku, gdy brak jest małżonka spadkodawcy oraz krewnych, powoływanych do dziedziczenia z ustawy. Dziecko małżonka spadkodawcy jest powoływane do dziedziczenia, gdy jego oboje rodzice nie dożyli otwarcia spadku.

8. Gmina ostatniego miejsca zamieszkania - ostatnim podmiotem powoływanym do dziedziczenia jest gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, w przypadku, gdy brak jest podmiotów wymienionych powyżej, a jeśli gminy nie da się ustalić, to spadek przypada w całości Skarbowi Państwa.