Czy to rzeczywista alternatywa dla postepowania sądowego? Tak, jednak pod pewnymi warunkami.
Uporządkowanie spraw spadkowych po śmierci najbliższej rodziny nie zawsze musi być trudne. Wszystko jednak zależy od tego, czy pomiędzy spadkobiercami istnieje spór, czy też są oni ze sobą zgodni.
Aby doszło do dziedziczenia (uregulowania praw do sadku) musimy ustalić kto i w jakiej części dziedziczy po zmarłym (zmarłych).
„Tradycyjna” – i jedyna do dnia 1 marca 2009 roku – droga to złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do sądu. Sądem właściwym – co do zasady - jest sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu zmarłego. I co WAŻNE taki wniosek może złożyć każdy zainteresowanych rozstrzygnięciem sprawy, a zatem nie tylko spadkobierca, ale też na przykład wierzyciele (banki, ZUS, urzędy skarbowe itp.) spadkodawcy. Większość sądów na swoich stronach internetowych i w biurach obsługi interesantów dysponuje wzorami takich wniosków wraz z „instrukcją” niezbędnych załączników oraz określeniem wysokości kosztów sądowych, które wnioskodawca ponosi wraz ze złożeniem takiego wniosku.
Drugą/alternatywną – i wydaje się szybszą - drogą jest sporządzenie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza możliwe jest zarówno w sytuacji dziedziczenia ustawowego, jak i testamentowego.
Akt poświadczenia dziedziczenia może sporządzić WYŁĄCZNIE notariusz, jednakże spadkobiercy mogą wybrać dowolnego notariusza. Akt poświadczenia dziedziczenia ma identyczną moc prawną jak postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, tj. ustala kto i w jakiej części dziedziczy po spadkodawcy. Nie w każdej sytuacji jednak będzie możliwe sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Przede wszystkim notariusz nie jest osobą władną do tego, aby rozstrzygać spory pomiędzy spadkobiercami. Taką kompetencję ma wyłącznie sąd. Notariusz będzie mógł zatem sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia wyłącznie w sytuacji, kiedy wszyscy spadkobiercy są zgodni.
Sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza – co warto podkreślić - możliwe jest zarówno w sytuacji dziedziczenia ustawowego, jak i testamentowego (wyjątkiem pozostaje tutaj testament ustny).
Reasumując: akt poświadczenia dziedziczenia to sporządzany przez notariusza dokument stwierdzający kto i w jakiej części nabywa spadek. Dokument ten ma moc prawną równą orzeczeniu sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Skoro moc prawna orzeczenia sądu i notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia jest taka sama, to zasadne wydaje się pytanie: co jest „lepsze”? Jednak odpowiedź brzmi: „to zależy”. Jeżeli spadkobiercy są zgodni i mają możliwość skorzystania z notarialnej drogi postępowania, droga ta będzie lepsza o tyle, że jest znacznie szybsza. Nawet w przypadku zgodnego wniosku o stwierdzenie nabycia spadku kierowanego do sądu, spadkobiercy muszą oczekiwać kilka miesięcy na wyznaczenie rozprawy, a w kancelarii notarialnej sprawę można załatwić niemal „od ręki”.
Oba dokumenty (postanowienie sądu i akt poświadczenia dziedziczenia), co należy podkreślić, ustalają jedynie kto i w jakiej części dziedziczy. W żaden sposób jednak nie odnoszą się do tego, co wchodzi w skład spadku i jak te składniki podzielić między spadkobierców.
Materia ta stanowi przedmiot odrębnego postępowania sądowego, tak zwane postępowanie o dział spadku. W toku tego postępowania – odrębnego od postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku - ustala jakie składniki wchodzą w skład spadku i jak je rozdzielić między spadkobierców. W razie istnienia sporu pomiędzy spadkobiercami ostatecznie rozstrzyga sąd.
Jednak i tu ustawodawca przewidział szybszą drogę dla tych spadkobierców, którzy pozostają zgodni. Otóż, działu spadku można dokonać również umową zawieraną pomiędzy wszystkimi spadkobiercami. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, umowa taka musi przybrać formę aktu notarialnego i nie jest wówczas konieczne występowanie na drogę postępowania sądowego.
