Umowa darowizny jest częstym temat porad prawnych udzielanych w ramach nieodpłatnej pomocy prawnej lub nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego. Przekazanie komuś majątku, nierzadko znacznej wartości jak w przypadku nieruchomości lub dużych sum pieniężnych „za darmo” może rodzić poważne konsekwencje: nie tylko dla darczyńcy i obdarowanego, ale także dla ich rodzin czy spadkobierców.
Zgodnie z art. 888 § 1 kc darowizna jest umową na mocy której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Istotnym jest również to, iż zgodnie z art. 889 kc nie stanowią darowizny bezpłatne przysporzenia gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu cywilnego lub gdy ktoś zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte.
Przedmiotem darowizny może być zatem zarówno rzecz ruchoma (samochód, sprzęt AGD, określona suma pieniężna itd.) jak również nieruchomość (mieszkanie, działka budowlana itd.).
Umowa darowizny w przypadku nieruchomości musi bezwzględnie zostać dokonana w formie aktu notarialnego. Jeśli taka forma nie została zachowana, całość umowy jest uznawana za nieważną. Inaczej jest w przypadku darowizny rzeczy ruchomych. Tutaj również ustawa wskazuje, iż oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego, jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione (tzn. jeżeli doszło do przekazania samochodu lub pieniędzy). Mimo wszystko, chociażby dla celów dowodowych, zawsze warto jest zawrzeć umowę przynajmniej na piśmie.
Kolejną rzeczą o której należy pamiętać jest kwestia podatku od darowizn, którym co do zasady objęta jest każda darowizna. Istotny wyjątek jest dla osób z tzw. grupy zerowej do której zalicza się małżonka, zstępnych (tj. dzieci, wnuki, prawnuki itd.), wstępnych (tj. rodziców, dziadków, pradziadków itd.), pasierbów, rodzeństwo oraz ojczyma lub macochę. Warunkiem jest zgłoszenie w terminie 6 miesięcy darowizny do właściwego urzędu skarbowego.
Darowizny dokonane za życia spadkodawcy mogą wpłynąć także na roszczenia o zachowek. Jeśli darczyńca pominie któregoś z ustawowych spadkobierców (np. jedno z dzieci), to przekazana wcześniej darowizna może być doliczona do masy spadkowej przy obliczaniu zachowku.
Darowizna może zostać odwołana jedynie w określonych przypadkach. Podstawowe i najczęściej spotykane to:
a) odwołanie darowizny z powodu itp. rażącej niewdzięczności np. gdy obdarowany dopuścił się przemocy lub poważnie skrzywdził darczyńcę - w takim przypadku można odwołać darowiznę w ciągu roku od kiedy darczyńca dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
b) odwołanie darowizny z powodu zmiany sytuacji majątkowej darczyńcy – jeżeli darowizna nie została jeszcze wykonana.
Zwrócić też należy uwagę na fakt, iż jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednakże zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
W praktyce jednak odwołanie darowizny może być trudne, zwłaszcza gdy obdarowany np. sprzedał już daną rzecz albo przekazał ją dalej. Darowizna nie może też być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył.
Osoba obdarowana nie przejmuje też długów darczyńcy, ale w przypadku darowizny dokonanej w ramach tzw. pokrzywdzenia wierzycieli (np. darowizna dokonana tuż przed egzekucją komorniczą), wierzyciel może próbować uznać darowiznę za bezskuteczną wobec siebie (tzw. skarga pauliańska)
Umowa darowizny mimo pozornej prostej konstrukcji może mieć poważne konsekwencje prawne, podatkowe i finansowe. Warto ją skonsultować z profesjonalnym prawnikiem, zwłaszcza w przypadku przekazania większego majątku, konfliktów rodzinnych lub ryzyka postępowań spadkowych czy egzekucyjnych.
