Obecnie już chyba prawie wszyscy konsumenci znają większość swoich praw wynikających z rękojmi przy sprzedaży czy gwarancji. Wiemy, że towar nabyty przez internet możemy odesłać, a sprzedawca powinien zwrócić nam pieniądze. Nie każdy wie jednakże, że konsument ma swoje prawa również wtedy, gdy zaciąga kredyt. Jakie są to prawa?

W pierwszej kolejności stanowczo należy podkreślić, że każdy konsument ma prawo do otrzymania, bezpłatnego projektu umowy o kredytkonsumencki, jeżeli w ocenie kredytodawcy, spełnia on warunki do udzielenia mu kredytukonsumenckiego. Oznacza to, że możemy poprosić o wydrukowanie nam pustego formularza umowy, z którym spokojnie możemy zapoznać się w domu. Jeżeli zaś nie rozumiemy któregoś z postanowień umowy, przed jej zawarciem kredytodawca powinien nam wyjaśnić jej treść. Mamy prawo domagać się wyjaśnień, tak aby wszelkie wątpliwości zostały rozwiane. Co więcej, kredytodawca przed zawarciem umowy kredytu jest zobowiązany do udzielenia nam szeregu informacji, a przede wszystkim kredytodawca musi podać nam całkowitą kwotę kredytu – tj. dokładną kwotę, jaka wpłynie na nasze konto oraz całkowitą kwotę do zapłaty – tj. dokładną kwotę, którą będziemy musieli kredytodawcy zwrócić. Warto pamiętać, że są to dwie różne kwoty. Niestety musimy zwykle zwrócić więcej niż pożyczyliśmy.

Co jednak, gdy zawieramy umowę kredytu na odległość – np. przez telefon? Trudno wtedy o wyczerpującą analizę umowy. Z pomocą przychodzą nam zapisy ustawy o kredycie konsumenckim, zgodnie z którą w takim przypadku kredytodawca lub pośrednik kredytowy muszą przekazać nam te dane niezwłocznie po zawarciu umowy na formularzu informacyjnym.

W przypadku, gdy zawieramy umowę przez telefon, kredytodawca przed zawarciem umowy musi zaś podać nam co najmniej:

- czas obowiązywania umowy (tj. na jak długo ją zawieramy),
- stopę oprocentowania kredytu (w tym: warunki stosowania tej stopy oprocentowania oraz, jeżeli są dostępne, wszelkie indeksy lub stopy referencyjne mające zastosowanie do pierwotnej stopy oprocentowania kredytu, a także okresy, warunki i procedury zmian stopy oprocentowania kredytu; jeżeli umowa o kredytkonsumencki przewiduje różne stopy oprocentowania, informacje te podaje się dla wszystkich stosowanych stóp procentowych w danym okresie obowiązywania umowy),
- całkowitą kwotę kredytu (tj. ile pieniędzy wpłynie na nasze konto),
- terminy i sposób wypłaty kredytu,
- zasady i terminy spłaty kredytu oraz, w odpowiednich przypadkach, kolejność zaliczania rat kredytukonsumenckiego na poczet należności kredytodawcy; jeżeli w ramach kredytu stosuje się różne stopy oprocentowania dla różnych należności kredytodawcy, należy także podać kolejność zaliczania rat kredytukonsumenckiego na poczet różnych należnych sald, dla których stosuje się różne stopy oprocentowania,
- rzeczywistą roczną stopę oprocentowania w formie reprezentatywnego przykładu
- całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta;
- opis i cenę towaru lub usługi w odniesieniu do umów o kredyt wiązany lub w formie odroczonej płatności.

Nie ma również przeszkód, aby kredytodawca przekazał nam dodatkowe informacje.

Sama umowa o kredyt konsumencki powinna określać:
- imię, nazwisko i adres konsumenta oraz imię, nazwisko (nazwę) i adres (siedzibę) kredytodawcy i pośrednika kredytowego;
- rodzaj kredytu;
- czas obowiązywania umowy;
- całkowitą kwotę kredytu;
- terminy i sposób wypła
- stopę oprocentowania kredytu, warunki stosowania tej stopy, a także okresy, warunki i procedury zmiany stopy oprocentowania wraz z podaniem indeksu lub stopy referencyjnej, o ile ma zastosowanie do pierwotnej stopy oprocentowania kredytu; jeżeli umowa o kredytkonsumencki przewiduje różne stopy oprocentowania, informacje te podaje się dla wszystkich stosowanych stóp procentowych w danym okresie obowiązywania umowy;
- rzeczywistą roczną stopę oprocentowania oraz całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta ustaloną w dniu zawarcia umowy o kredytkonsumencki wraz z podaniem wszystkich założeń przyjętych do jej obliczenia;

- zasady i terminy spłaty kredytu, w szczególności kolejność zaliczania rat kredytukonsumenckiego na poczet należności kredytodawcy, w tym informację o prawie, o którym mowa w art. 37 ust. 1; jeżeli w ramach kredytu stosuje się różne stopy oprocentowania dla różnych należności kredytodawcy, należy także podać kolejność zaliczania rat kredytukonsumenckiego na poczet różnych należnych sald, dla których stosuje się różne stopy oprocentowania;

- zestawienie zawierające terminy i zasady płatności odsetek oraz wszelkich innych kosztów kredytu, w przypadku gdy kredytodawca lub pośrednik kredytowy udziela karencji w spłacie kredytu;
- informację o innych kosztach, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredytkonsumencki, w szczególności o opłatach, w tym opłatach za prowadzenie jednego lub kilku rachunków, na których są zapisywane zarówno transakcje płatności, jak i wypłaty, łącznie z opłatami za korzystanie ze środków płatniczych zarówno dla transakcji płatności, jak i dla wypłat, prowizjach, marżach oraz kosztach usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń, jeżeli są znane kredytodawcy, oraz warunki, na jakich koszty te mogą ulec zmianie;
- roczną stopę oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, warunki jej zmiany oraz ewentualne inne opłaty z tytułu zaległości w spłacie kredytu;
- skutki braku płatności;
-  informację o konieczności poniesienia opłat notarialnych, o ile wystąpią;
- sposób zabezpieczenia i ubezpieczenia spłaty kredytu, jeżeli umowa je przewiduje;
- termin, sposób i skutki odstąpienia konsumenta od umowy, obowiązek zwrotu przez konsumenta udostępnionego przez kredytodawcę kredytu oraz odsetek zgodnie z rozdziałem 5, a także kwotę odsetek należnych w stosunku dziennym;
- prawo konsumenta do spłaty kredytu przed terminem oraz procedurę spłaty kredytu przed terminem;
- informację o prawie kredytodawcy do otrzymania prowizji za spłatę kredytu przed terminem i o sposobie jej ustalania, o ile takie prawo zastrzeżono w umowie;
- informację o prawie, do domagania się wykonania zobowiązań względem kredytodawcy
- warunki rozwiązania umowy;
- informację o możliwości korzystania z pozasądowego rozstrzygania sporów oraz zasadach dostępu do tej procedury, jeżeli takie prawo przysługuje konsumentowi;
- wskazanie organu nadzoru właściwego w sprawach ochrony konsumentów.

Wskazać należy również, iż umowa o kredyt konsumencki powinna być zawarta w formie pisemnej, a kredytodawca jest zobowiązany niezwłocznie doręczyć konsumentowi egzemplarz umowy. Dopuszczalne są różnorodne sposoby dochowania formy pisemnej przy zawieraniu umowy o kredyt konsumencki. Przykładowo dopuszczalne jest złożenie oświadczeń woli przez strony za pomocą środków porozumiewania się na odległość (np. telefonu), a następnie spisanie postanowień umowy na papierowym dokumencie. Kredytodawcę następnie obciąża obowiązek doręczenia umowy konsumentowi. Obowiązek ten kredytodawca powinien wykonać niezwłocznie po dacie zawarcia umowy. Regulacja ta ma niechybnie na celu ochronę interesów konsumentów.

Warto zaznaczyć, iż niezachowanie wymaganej przepisami formy pisemnej umowy może rodzić dla kredytodawcy negatywne konsekwencje. Jakie? Otóż konsument może złożyć oświadczenie, że w związku z niedochowaniem tego wymogu, oświadcza, że kredyt zwracał będzie bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy.

Oświadczenie takie kredytobiorca złożyć może również wówczas, gdy umowa kredytu nie zawiera informacji określonych powyżej w punktach pkt od 1 do 8, 10, 11 oraz od 14 do 17. Jeżeli umowa o kredytkonsumencki nie zawiera wszystkich elementów określonych powyżej w punktach od 1 do 21 , konsument może ponadto odstąpić od umowy o kredytkonsumencki w terminie 14 dni od dnia dostarczenia mu przez kredytodawcę wszystkich elementów wymienionych w punktach od 1 do 21. Jeżeli umowa jest kompletna, konsument ma prawo, bez podania przyczyny, do odstąpienia od tej umowy w terminie 14 dni od dnia zawarcia umowy. Kredytodawca ma obowiązek przy zawarciu umowy wręczyć konsumentowi wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy.

Przez cały czas obowiązywania umowy kredytu, w każdym czasie konsument ma prawo (na swój wniosek) otrzymania (bezpłatnie!) harmonogramu spłaty.

Warto również pamiętać, że ustawa ogranicza wysokość opłat dodatkowych, jakie naliczyć może kredytodawca. Pozaodsetkowe koszty kredytu (czyli: wszelkie inne koszty poza odsetkami, będziemy tu liczyli wszelkie prowizje, czy też opłaty administracyjne) nie mogą przewyższać całkowitej kwoty kredytu. Zatem, jeżeli zaciągniemy kredyt w wysokości 5.000,00zł (tj. taką kwotę kredytodawca przeleje nam na rachunek) opłaty dodatkowe nie mogą przekroczyć 5.000,00zł. Jeżeli otrzymamy kwotę 3.000,00zł, opłaty dodatkowe nie mogą przekroczyć tej kwoty.

Ustawa o kredycie konsumenckim wprowadza także wzór, wedle którego obliczyć można jaką maksymalną kwotę opłat dodatkowych może naliczyć kredytodawca.

Gdzie użyte symbole oznaczają:

• MPKK – MAKSYMALNĄ WYSOKOŚĆ POZAODSETKOWYCH KOSZTÓW KREDYTU,

• K – CAŁKOWITĄ KWOTĘ KREDYTU,

• N – OKRES SPŁATY WYRAŻONY W DNIACH,

• R – LICZBĘ DNI W ROKU.

Przykładowo, jeżeli zawrzemy umowę pożyczki kwoty 3.000,00zł na 720 dni, to obliczenia przedstawiają się następująco:

MPKK< (3000 x25 %) + (3000 x 720/365 x 30%) = 2.525,34zł

Zatem maksymalna kwota pozaodsetkowych kosztów dodatkowych opiewa na 2.525,34zł.

Przykładowo, jeżeli zawrzemy umowę pożyczki kwoty 5.000,00zł na 720 dni, to obliczenia przedstawiają się następująco:

MPKK< (5000 x25 %) + (5000 x 720/365 x 30%) = 4.254zł 

Zatem maksymalna kwota pozaodsetkowych kosztów dodatkowych opiewa na 4.254zł

Co jednak, gdy po zawarciu umowy kredytu okaże się, że kredytodawca zastrzegł pozaodsetkowe koszty kredytu w wysokości maksymalnej dopuszczalnej kwoty? Zapis taki jest co do zasady zgodny z postanowieniami ustawy o obrocie konsumenckim. Nie wyklucza to jednakże uznania takich postanowień umowy za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego! Powyższe prowadzić może do uznania – w przypadku ewentualnego sporu sądowego – że postanowienia umowy nakładające opłaty dodatkowe są nieważne, a zatem nie wiążą konsumenta jako kredytobiorcy. Skoro zaś nie wiążą konsumenta, może on nie być zobowiązanym do ich zapłaty.

Powyższe informacje nie stanowią oczywiście wyczerpującego omówienia umowy kredytu konsumenckiego. Zagadnienie to jest także na tyle obszerne, iż nie sposób każda sprawa wymaga indywidualnego i dogłębnego zbadania. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości zapraszamy do skorzystania z usług Punktów Nieodpłatnych Porad Prawnych lub Nieodpłatnego Poradnictwa Obywatelskiego.

r.pr. Marta Mazur-Kraweć