Zachowek to jedno z najczęściej pojawiających się zagadnień w sprawach spadkowych. Choć bywa źródłem rodzinnych sporów, odpowiednie przygotowanie i znajomość przepisów może pomóc zarówno osobom, które chcą dochodzić swoich praw, jak i tym, którzy pragną zabezpieczyć bliskich i uniknąć konfliktów po swojej śmierci.
Zachowek jest instytucją prawa cywilnego, która zapewnia ochronę interesów majątkowych najbliższej rodziny spadkodawcy. Gwarantuje on, że osoby szczególnie uprawnione – małżonek, dzieci, wnuki oraz rodzice – nie zostaną całkowicie pominięte w dziedziczeniu, nawet jeśli spadkodawca w testamencie rozdysponował majątkiem inaczej. Uprawnieni do zachowku mogą domagać się zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej od spadkobierców testamentowych lub obdarowanych przez spadkodawcę.
Wysokość zachowku zależy od sytuacji życiowej osoby uprawnionej – zazwyczaj wynosi połowę wartości udziału spadkowego, jaki by jej przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Jednak w przypadku osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy, zachowek może sięgnąć dwóch trzecich udziału. Co ważne, roszczenie o zachowek przedawnia się po pięciu latach od ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku, dlatego warto działać szybko i zdecydowanie.
Z drugiej strony, wielu spadkodawców już za życia chce zapobiec przyszłym sporom i zadbać o spokój w rodzinie. Można to osiągnąć poprzez świadome planowanie majątku. Jedną z metod jest zawarcie z przyszłym spadkobiercą umowy o zrzeczenie się dziedziczenia – skutkuje ona również utratą prawa do zachowku. W szczególnych przypadkach możliwe jest także wydziedziczenie osoby uprawnionej, jednak wymaga to spełnienia ściśle określonych przesłanek, jak np. rażące naruszenie obowiązków rodzinnych.
Inną skuteczną formą przekazania majątku jest umowa o dożywocie, która – w przeciwieństwie do darowizny – nie podlega doliczeniu do spadku przy obliczaniu zachowku. Spadkodawca może też rozważyć rozporządzenie majątkiem za życia lub założenie fundacji rodzinnej. Każde z tych rozwiązań powinno być jednak dobrze przemyślane i dostosowane do indywidualnej sytuacji rodzinnej i majątkowej.
Zarówno osoby uprawnione do zachowku, jak i spadkodawcy chcący uniknąć nieporozumień, powinni znać swoje prawa i obowiązki. Sprawy spadkowe są delikatne i często niosą silny ładunek emocjonalny – warto zatem szukać rzetelnej, bezstronnej pomocy.
W Punktach Nieodpłatnej Pomocy Prawnej (NPP) oraz Nieodpłatnego Poradnictwa Obywatelskiego (NPO) można uzyskać bezpłatne informacje i wsparcie prawne dostosowane do konkretnej sytuacji. To dobre miejsce, by zacząć świadomie zarządzać swoimi sprawami spadkowymi i uniknąć konfliktów w przyszłości.
