Testament jest jedynym, na wypadek śmierci, dopuszczalnym z punktu prawa polskiego rozrządzeniem majątkiem. Testament stanowi bowiem wolę zmarłego co do tego kto i w jakiej części ma otrzymać jego majątek po śmierci. W przypadku, kiedy spadkodawca nie sporządzi testamentu, dziedziczenie odbędzie się na zasadach ustawowych.
Ustawodawca wprowadza podział testamentów na testamenty zwykłe i testamenty szczególne.
Do testamentów zwykłych należą:
- testament własnoręczny
- testament notarialny
- testament allograficzny (urzędowy)
Wśród testamentów szczególnych wyróżniamy natomiast:
- testament ustny
- testament podróżny
- testament wojskowy
Najbardziej popularnymi formami testamentów są testamenty notarialne i własnoręczne.
Aby testament był testamentem notarialnym, musi zostać sporządzony przez rejenta w formie aktu notarialnego.
Warto wiedzieć jednak, że sporządzenie ważnego i skutecznego testamentu nie wymaga wizyty u notariusza. Ustawodawca przewiduje bowiem możliwość dokonania przez spadkodawcę rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci poprzez sporządzenie testamentu własnoręcznego.
Dla sporządzenia ważnego testamentu własnoręcznego, konieczne jest, aby spadkodawca napisał go w całości pismem ręcznym, podpisał dokument i opatrzył go datą. Tym samym, podkreślić należy, że spisanie woli spadkodawcy przez członka rodziny i poddanie tak zredagowanego dokumentu do podpisu przez spadkodawcę sprawi, że dokument nie zostanie uznany za testament własnoręczny. Podobnie zostałby oceniony podpisany przez spadkodawcę komputerowy wydruk jego ostatniej woli. Dla ważności sporządzenia testamentu własnoręcznego nie wymaga się obecności świadków. Co więcej, podpisanie takiego testamentu przez osoby inne, aniżeli sam spadkodawca, może skutkować nieważnością testamentu.
Uzupełniająco, warto wspomnieć także o testamencie allograficznym, polegającym na tym, że spadkodawca w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to w nim zaznaczyć, ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu allograficznego.
Z uwagi na doniosłość prawną, aby testament był ważny, musi spełniać ustawowe wymogi co do formy i co do treści.
Kodeks cywilny stawia testamentom następujące ogólne (niezależnie od rodzaju testamentu) wymogi ważności:
- testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy (testament sporządzony jako wspólny będzie uznany za nieważny)
- porządzić testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych
- testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela
- testament nie został sporządzany w warunkach takich jak: stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli przez spadkodawcę lub błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści lub pod wpływem groźby.