Warto w sposób świadomy i przemyślany podjąć decyzję, co się stanie z naszym majątkiem. Możemy przekazać swój majątek za życia lub rozporządzić nim na wypadek śmierci. Albo też w ogóle pozostawić tę sprawę nie załatwioną.
Jeśli umrzemy i zostawimy nie załatwione sprawy majątkowe znajdzie zastosowanie dziedziczenie ustawowe, tzn. ustawa określa, kto będzie po nas dziedziczył, np. w sytuacji, gdy pozostanie małżonek i dzieci – dziedziczą oni w częściach równych, z tym, że małżonek co najmniej ¼ spadku, zatem jeśli będzie dwoje dzieci to każdy ze spadkobierców dziedziczy po 1/3 spadku, a jeśli np. zmarły miał pięcioro dzieci to ¼ spadku należy małżonkowi, a pozostałe ¾ zostanie podzielone na pięcioro dzieci. Kodeks cywilny określa też szczegółowo m.in. dziedziczenie osób, które nie miały dzieci lub nie zawierały małżeństwa. Na pewno dziedziczenie ustawowe będzie zastosowane, gdy nie zdążymy inaczej rozporządzcić swoim majątkiem, ale może ta forma dziedziczenia być naszym świadomym wyborem, gdy nie chcemy w żaden sposób wyróżniać żadnego ze spadkobierców i pozostawić sprawy własnemu biegowi po naszej śmierci.
Następnie należy przyjrzeć się bliżej testamentowi. W Polsce pokutuje obraz sporządzania testamentu na łożu śmierci. Otóż można w testamencie ustanowić jednego spadkobiercę lub więcej spadkobierców. Można to uczynić własnoręcznie lub notarialnie. Trzeba pamiętać o tym, że testament własnoręczny powinien być w całości napisany własnoręcznie, a nie np. na komputerze i tylko podpisany własnoręcznie. Należy również pamiętać, że testament powinna sporządzić każda osoba oddzielnie, nie ma w prawie polskim testamentów wspólnych małżonków. Testament warto sporządzić wówczas, gdy naszym świadomym zamiarem jest, by konkretna osoba po nas dziedziczyła. Przy dziedziczeniu testamentowym ważną instytucją jest zachowek. Jest to pewnego rodzaju zadośćuczynienie dla spadkobierców ustawowych za to, że spadkodawca pominął ich w testamencie, bądź też ich udział w spadkuzostał zmniejszony. Należy jeszcze poruszyć kwestię podatkową. Osoby najbliższe mogą nie płacić podatku od spadków i darowizn, ale należy zgłosić nabycie spadku w określonym przez prawo terminie.
Od podatku od spadków zwolnione jest nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych (np. mieszkanie, pieniądze) w drodze dziedziczenia przez najbliższych członków rodziny, jeżeli zgłoszą oni ten fakt właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.
Istnieje też opcja przekazania majątku jeszcze za życia, np. może to być darowizna (pamiętajmy, że odwołanie darowizny jest możliwe, ale bardzo trudne i zależy od oceny sądu) lub umowa o dożywocie. Pisząc potocznie jest to przekazanie nieruchomości w zamianza opiekę. Zaletą tego rozwiązania jest to, że w pełni przekażemy swoje dobra tej osobie czy tym osobom, którym chcemy. W przypadku umowy o dożywocie spadkobiercy nie mają prawa do zachowku. Z praktyki doradczej wynika, że jest jedno ryzyko. Mianowicie przestajemy być właścicielami swojego domu za życia i nie raz dochodzi do sporów między dawnymi właścicielami (rodzicami czy dziadkami) a nowymi właścicielami (dziećmi, wnukami, synową, zięciem). Koniecznie trzeba szczegółowo określić prawa i obowiązki stron w umowie o dożywocie, co zmniejsza ryzyko powstania sporu. Częstą praktyką jest zaniżanie wartości przekazywanej nieruchomości i wartości służebności, co może mieć poważne konsekwencje dla przekazującego w przypadku sporu. Warto podkreślić, że gdy zdecydujemy się na testament, sami do końca życia będziemy decydować o swojej własności.
Ważną instytucją jest też wydziedziczenie. Należy pamiętać, że nie można dowolnie, według własnych przekonań wydziedziczać swoich bliskich. Prawo dokładnie przewiduje sytuacje, w których jest to możliwe. Może zaistnieć też taka sytuacja, że pozostawiamy w spadku pieniądze na koncie bankowym. Jeśli nie zostawimy dyspozycji w banku na wypadek śmierci, nie będzie można tych pieniędzy wypłacić do zakończenia postępowania spadkowego. Krąg osób uprawnionych, których dotyczy taka dyspozycja jest ograniczony. Są to: małżonek, rodzice, dziadkowie, pradziadkowie, dzieci, wnuki, prawnuki, rodzeństwo, rodzeństwo przyrodnie. Ograniczona jest też kwota, którą można wypłacić na podstawie takiej dyspozycji – obecnie wynosi ona około 70 tys. zł.
Oprac.
Tomasz Marcin Cisewski