Instytucją pozwalająca uniknąć odpowiedzialności za długi spadkowe jest odrzucenie spadku. Odrzucenie spadku ma również wpływ na układ dziedziczenia co umożliwia stosunkowo niskim kosztem przekazać swój udział spadkowy pozostałym spadkobiercom.
Na wstępie należy wskazać, że spadkobierca powołany do spadku, czy z ustawy czy z testamentu może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.
Zaleca się odrzucenie spadku w sytuacji, gdy wysokość długów spadkowych przekracza wartość szacowanego majątku spadkodawcy co powoduje, że osoba, która odrzuciła spadek jest traktowana jak osoba, która nie dożyłaby postępowania spadkowego, a w związku z tym zostaje pominięta przy spadkobraniu i nie dziedziczy m.in. długów spadkowych
Odrzucenie spadku polega na złożeniu oświadczenia przed Sądem lub notariuszem, konsulem (wówczas konieczne jest przesłanie oświadczenia do właściwego Sądu). Oświadczenie o odrzuceniu spadku należy złożyć w terminie 6 miesięcy - liczonych od dnia, w którym dany spadkobierca dowiedział się o podstawie dziedziczenia.Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Należy również dodać, że prawo spadkowe od ubiegłego roku otoczyło większą ochroną osoby dziedziczące długi, ponieważ zgodnie z aktualnym stanem prawnym, długi dziedziczymy tylko do wysokości wartości spadku (to jest właśnie dobrodziejstwo inwentarza). Nowe prawo dotyczy dziedziczenia po osobach, które zmarły po 17 sierpnia 2015 r. W przypadku osób, które zmarły przed tym terminem obowiązują stare zasady, czyli odpowiadamy za długi spadkowe całym swoim majątkiem, jeśli nie odrzuciliśmy spadku.
Zwykle termin ten biegnie od dnia otwarcia spadku dla spadkobierców ustawowych (zazwyczaj jest to data śmierci) oraz od dnia ogłoszenia testamentu dla spadkobierców testamentowych.
Jednakże jeśli spadkobierca nie wiedział o śmierci spadkodawcy – termin biegnie od dnia, w którym się o niej dowiedział (jeśli jest spadkobiercom ustawowym) lub od dnia, w którym dowiedział się o ogłoszeniu testamentu (jeśli jest spadkobiercą testamentowym). Powołując się na tą okoliczność należy ją jednak udowodnić tj. poprzeć dowodami (zeznaniami świadków, dokumentacją, treścią smsów, maili itp.).
Jeśli powołany w pierwszej kolejności spadkobierca odrzuci spadek to powołani w jego miejsce spadkobiercy również powinni, chcąc odrzucić spadek, zachować 6 miesięczny termin licząc od dnia, w którym dowiedzieli się o odrzuceniu spadku przez określoną osobę oraz tytule powołania do spadku.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone:
-
PRZED NOTARIUSZEM – OŚWIADCZENIE MUSI BYĆ Z ZACHOWANIEM TERMINU ZŁOŻONE W SĄDZIE W KTÓRYM TOCZY SIĘ POSTĘPOWANIE SPADKOWE,NOTARIUSZ PRZESYŁA DO WŁAŚCIWEGO SĄDU ZŁOŻONE OŚWIADCZENIE,
-
PRZED SĄDEM – USTNIE DO PROTOKOŁU – W SĄDZIE, W KTÓRYM TOCZY SIĘ POSTĘPOWANIE SPADKOWE, ALBO W SĄDZIE WŁAŚCIWYM DLA MIEJSCA ZAMIESZKANIA SKŁADAJĄCEGO OŚWIADCZENIE NP. Z POWODU ZNACZNEJ ODLEGŁOŚCI DO SĄDU SPADKU.
W przypadku wysłania oświadczenia pocztą zachowanie terminu liczy się zgodnie z datą stempla pocztowego na liście poleconym. Oświadczenie może być złożone również przez pełnomocnika, ale pełnomocnictwo musi być sporządzone z podpisem urzędowo poświadczonym, np. przez notariusza.
Koszt oświadczenia składanego przed sądem wynosi 50 zł (art. 49 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych).
Natomiast notariusz zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie stawek taksy notarialnej (§ 8 pkt 9) za sporządzenie aktu notarialnego dokumentującego oświadczenie o odrzuceniu spadku pobiera kwotę ok. 50 zł. Do tego należy doliczyć koszty wypisów (w tym koszt wypisu, który notariusz jest zobowiązany przesłać do sądu spadku) i 23% VAT.
Odrzucenie spadku przez nieletnie dzieci jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd, więc rodzice nie mogą bez zgody sądu opiekuńczego dokonać takiej czynności ani wyrażać zgody na ich wykonanie (art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Rodzice muszą wystąpić do sądu opiekuńczego (którym jest wydział rodzinny i nieletnich sądu rejonowego, w którego okręgu mieszka dziecko) z wnioskiem o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Jeśli z wnioskiem wystąpi tylko jeden z rodziców, drugi i tak musi zostać wysłuchany, bowiem sąd udziela zezwolenia na wniosek jednego z rodziców po wysłuchaniu drugiego. We wniosku należy uprawdopodobnić, że przyjęcie spadku pozostaje w sprzeczności z dobrem i interesem dziecka.
Od wniosku o wyrażenie zgody przez sąd na odrzucenie spadku przez nieletniego pobiera się opłatę stałą w wysokości 40 zł. Potwierdzenie uiszczenia opłaty należy załączyć do wniosku.
Jeżeli postępowanie przed sądem rodzinnym przedłuża się, to należy złożyć do sądu spadku oświadczenie o odrzuceniu spadku również w imieniu małoletniego dziecka, zaznaczając jednocześnie, że postępowanie przed sądem rodzinnym o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka wciąż się toczy (można w sądzie rodzinnym uzyskać stosowne zaświadczenie o tym, że sprawa jest w toku). Przerwaniu ulega wówczas bieg 6-miesięcznego terminu na złożenie stosownego oświadczenia do czasu wydania zgody przez sąd rodzinny.
Zachodzi również możliwość odrzucenia spadku nawet po upływie 6 miesięcznego terminu, jeśli spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia lub przyjął spadek, który lepiej było by odrzucić. Jest to możliwe wyłącznie, gdy oświadczenie lub jego brak wynikły z błędu lub groźby. Zachodzi również możliwość uniknięcia skutków odrzucenia spadku gdy odrzucenia dokonano pod wpływem błędu lub groźby. Błędem może być przykładowo brak wiedzy odnośnie zadłużenia spadkodawcy.
W tym przypadku również należy zachować właściwy termin:
- w przypadku błędu – rok od daty jego wykrycia;
- w przypadku groźby – rok od czasu ustania obawy.
Aby skutecznie odwołać oświadczenie złożone bądź nie złożone pod wpływem błędu, błąd musi być istotny, tzn. uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie pozostawał w błędnym przekonaniu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Uchylenie się od skutków oświadczenia woli w przedmiocie spadku musi nastąpić przed sądem.
Należy również dodać, że aktualnie dziedziczymy zawsze z dobrodziejstwem inwentarza. Prawo spadkowe od ubiegłego roku otoczyło większą ochroną osoby dziedziczące długi, ponieważ zgodnie z aktualnym stanem prawnym długi dziedziczymy tylko do wysokości wartości spadku.
W przypadku wystąpienia wątpliwości co do właściwego sposobu postępowania w określonej sytuacji najlepiej skontaktować się z doradcą w Punkcie Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, a w przypadku braku uprawnienia do porady w Punkcie Porad Obywatelskich.
Oprac.
Cezary Wicik
aplikant radcowski