Rodzice przepisują za życia swój dobytek (nieruchomości) na swoje dzieci z nadzieją, że one z wdzięczności i szacunku zapewnią im na starość opiekę oraz pomoc. Niestety często rzeczywistość weryfikuje te wyobrażenia - dzieci po otrzymaniu darowizny nie interesują się rodzicami, popadają z nimi w konflikt. Czy w takiej sytuacji jest możliwe odwoła nie darowizny?
Zgodnie z art. 898 § 1. k.c. Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Co oznacza pojęcie "rażącej niewdzięczności" - czy każdy konflikt, nieporozumienie jest podstawą do odwołania darowizny?
Niestety przepisy nie definiują tego pojęcia. W tym zakresie musimy skorzystać z pomocy wypracowanego orzecznictwa. Ocena, czy obdarowanemu można przypisać niewdzięczność i to w stopniu rażącym, musi być dokonywana indywidualnie do każdego przypadku, na podstawie całokształtu okoliczności konkretnej sprawy z uwzględnieniem dobrych obyczajów, ale również norm obowiązujących w środowisku, w którym funkcjonują obie strony, oraz ich wzajemnych relacji, w tym stopnia bliskości (zob. postanowienie SN z 16.01.2015 r., III CSK 312/14, Lex nr 1652394, wyroki SN z: 15.06.2010 r., II CSK 68/10, Lex nr 852539, 5.10.2000 r., II CKN 280/00, Lex nr 52563, 4.02.2005 r., I CK 571/04, Lex nr 603740) .
Do przyjęcia, że obdarowany zachował się w sposób rażąco niewdzięczny, konieczne jest wystąpienie elementu obiektywnego, będącego wynikiem oceny dokonanej z punktu widzenia rozsądnego, postronnego obserwatora oraz subiektywnego, odwołującego się do poczucia krzywdy po stronie darczyńcy. Samo subiektywne poczucie krzywdy po stronie darczyńcy jest jednak niewystarczające. Rażąca niewdzięczność obdarowanego może polegać nie tylko na działaniu ale także na zaniechaniu. Rażąca niewdzięczność co od zasady ma odnosić się do samego darczyńcy, ale dopuszcza się możliwość odwołania darowizny także w sytuacji, jeśli naganne zachowanie skierowane jest bezpośrednio przeciwko osobie bliskiej darczyńcy, ale dotyka ono jednocześnie odczuć samego darczyńcy.
Jak uznał Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 18 lipca 2019 r. I ACa 1004/18: przesłanką skutecznego odwołania darowizny jest rażąca niewdzięczność. Nie jest wystarczające zachowanie naganne, niewłaściwe. Musi być to zachowanie dowodzące nasilenia złej woli, uporczywe, zmierzające do wyrządzenia przykrości i krzywdy. Zachowanie, które nie da się pogodzić z normami społecznymi.
Przy czym warto mieć na uwadze, że: Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują z reguły czyny nieumyślne obdarowanego, drobne czyny nawet umyślne, ale niewykraczające, w określonych środowiskach poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne, jak też wywołane zachowaniem się, czy działaniem darczyńcy. Nie jest również obojętna przyczyna niewdzięczności, bo umożliwia dokonanie osądu, czy i na ile zachowanie obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 września 2020 r. sygn. akt: I ACa 662/19).
W innym wyroku sąd stwierdził, że: Zgodnie z ogólnymi zasadami moralnymi dokonanie darowizny rodzi etyczny obowiązek wdzięczności po stronie obdarowanego, a przynajmniej zakaz niewdzięczności z jego strony. Sankcjonowane przez ustawodawcę jest szczególnie jaskrawe wykroczenie przeciwko temu nakazowi, gdyż w takich okolicznościach pozostawienie przedmiotu darowizny w rękach obdarowanego stałoby w sprzeczności z elementarnymi zasadami sprawiedliwości. (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 15 lipca 2020 r. V ACa 762/19).
Zgodnie z art. 900 k.c.: Odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Oświadczenie odwołujące darowiznę nieruchomości z powodu rażącej niewdzięczności nie powoduje samo z siebie przejścia własności nieruchomości z obdarowanego na darczyńcę. Stwarza tylko obowiązek zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Trzeba mieć jednak na uwadze fakt, że darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył (art. 899 § 1 kc).
