Wszystkie sprawy cywilne, których charakter na to zezwala, mogą być uregulowane drogą ugody zawartej przed wniesieniem pozwu. O zawezwanie do próby ugodowej – bez względu na właściwość rzeczową – można zwrócić się do sądu rejonowego ogólnie właściwego dla przeciwnika, a w braku podstaw do ustalenia tej właściwości – do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania albo siedziby wzywającego. Zawarcie ugody jest optymalnym skutkiem zawezwania do próby ugodowej, albowiem kończy ono powstały spór. Jeżeli jednak w postępowaniu pojednawczym nie dojdzie do zawarcia ugody, nie jest możliwe przekształcenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w pozew. W takiej sytuacji strona musi wnieść odrębny pozew, jeżeli zamierza dochodzić roszczenia w postępowaniu rozpoznawczym. Czy zawezwanie do próby ugodowej ma zatem jakiekolwiek uzasadnienie, zwłaszcza gdy od wniosku w tym przedmiocie pobierana jest obecnie taka sama opłata sądowa, jak od pozwu?
Na pytanie to należy udzielić odpowiedzi twierdzącej. Abstrahując bowiem od możliwości zawarcia ugody, do której może doprowadzić zawezwanie do próby ugodowej, szczególnie ważny może być jego skutek w postaci przerwania biegu przedawnienia dochodzonego roszczenia. Zgodnie bowiem z przepisem art. 123 § 1 pkt 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Zawezwanie do próby ugodowej jest niewątpliwie taką czynność, przy czym musi ono spełniać określone warunki. W tym przedmiocie należy zauważyć, że zawezwanie do próby ugodowej przerywa bieg terminu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. jedynie co do wierzytelności w zawezwaniu tym precyzyjnie określonej zarówno co do przedmiotu, jak i co do jej wysokości (wyrok Sądu Najwyższego z 15.11.2019 r., V CSK 348/18, LEX nr 2773260). W związku z tym do przerwania biegu przedawnienia roszczenia konieczne jest, by w treści wniosku w sposób jednoznaczny oznaczono przedmiot żądania i jego wysokość. Złożenie wniosku o przeprowadzenie posiedzenia pojednawczego jest bowiem także dochodzeniem roszczenia, skoro w ten sposób może być osiągnięty cel, jakiemu służy dochodzenie roszczenia poprzez wniesienie pozwu. W przeciwnym wypadku zawezwanie do próby ugodowej może okazać się bezwartościowe, o ile nie doprowadzi ono do zawarcia ugody.
Poza tym należy podkreślić, że wyżej wskazywany skutek zawezwania do próby ugodowej nastąpi wyłącznie wtedy, gdy rzeczywistym celem tego wniosku będzie uzyskanie od przeciwnika realnego zaspokojenia (z uwzględnieniem celu postępowania pojednawczego, w tym czynionych przez strony ustępstw), a nie jedynie doprowadzenie do przerwy biegu przedawnienia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się bowiem, że wniosek o zawezwanie do próby ugodowej nie stanowi czynności bezpośrednio zmierzającej do dochodzenia roszczenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c., gdy jego celem jest tylko wydłużenie okresu zaskarżalności wierzytelności przez doprowadzenie do przerwy biegu przedawnienia. Taki cel pozostaje zarówno w sprzeczności z założeniami instytucji przedawnienia roszczenia, którymi jest przede wszystkim czasowe ograniczenie uprawnienia służącego wierzycielowi i przyznanie prawa do uchylenia się od zaspokojenia roszczenia zobowiązanemu, jak i w sprzeczności z podstawowym założeniem postępowania pojednawczego, którym jest doprowadzenie do zawarcia ugody, a nie do przerwy biegu przedawnienia (tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2017 r., V CSK 204/16, LEX nr 2252331; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 04 kwietnia 2019 r., III CSK 103/17, LEX nr 2642795). Oznacza to w praktyce konieczność każdorazowego badania (w procesie, w którym dochodzone jest roszczenie objęte wcześniej wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej), czy dokonane zawezwanie do próby ugodowej było czynnością, która potencjalnie mogła doprowadzić do realizacji roszczenia i jaki był jej rzeczywisty cel (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2019 r., V CSK 348/18, LEX nr 2773260). Co więcej, wymóg ten dotyczy zarówno pierwszego, jak i kolejnych wniosków o zawezwanie do próby ugodowej.
W świetle powyższego należy wskazać, że jakkolwiek zawezwanie do próby ugodowej może przynieść wymierne skutki prawne związane z przerwaniem biegu przedawnienia roszczenia, to jednak musi ono spełniać ściśle określone wymogi prawne. Ich naruszenie może przy tym doprowadzić do prawnej bezskuteczności tego zawezwania w zakresie przerwania biegu przedawnienia dochodzonego roszczenia, co może narazić wnioskodawcę na niekorzystne konsekwencje prawne (związane choćby z przedawnieniem takiego roszczenia). Znajomość wyżej wskazywanych wymogów zawezwania do próby ugodowej może zatem pomóc wierzycielom w łatwiejszym dochodzeniu przysługujących im należności, zaś dłużnikom może służyć w celu skuteczniejszej obrony przed obowiązkiem przymusowej zapłaty tych należności.
