Prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości to jedno z najcięższych przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Zgodnie z art. 178a § 1 Kodeksu karnego kierowca, który prowadzi pojazd lądowy, wodny lub powietrzny, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Nietrzeźwi kierowcy należą do jednej z głównych grup sprawców wypadków drogowych, często tragicznych w skutkach.
Już niewielka ilość alkoholu wpływa negatywnie na koncentrację, wydłuża czas reakcji, zawęża pole widzenia oraz zaburza ocenę odległości i prędkości. Badania naukowe jednoznacznie potwierdzają, że zdolność postrzegania i podejmowania właściwych decyzji pod wpływem alkoholu jest znacząco ograniczona, co w praktyce prowadzi do dramatycznych konsekwencji.
W odpowiedzi na narastające zagrożenie społeczne ustawodawca wprowadził w 2023 r. istotne zaostrzenie przepisów, które weszły w życie 14 marca 2024 r. – obowiązek orzekania przez sąd przepadku pojazdu mechanicznego w przypadku jazdy na „podwójnym gazie”. Zgodnie z art. 178a § 5 k.k., konfiskata pojazdu jest obligatoryjna, jeżeli zawartość alkoholu w organizmie kierowcy wynosiła co najmniej 1,5 promila we krwi albo 0,75 mg/dm³ w wydychanym powietrzu, albo nie prowadziła do takiego stężenia. W takich sytuacjach sąd nie ma możliwości odstąpienia od orzeczenia przepadku, chyba że pojawią się szczególne okoliczności uzasadniające wyjątkowy wypadek.
W przypadku, gdy stężenie alkoholu było niższe od wskazanych wartości, orzeczenie przepadku nie jest obowiązkowe. Sąd zachowuje wówczas swobodę decyzyjną, mogąc ocenić, czy w danych okolicznościach zastosowanie tego środka jest konieczne i proporcjonalne. Ustawodawca przewidział także możliwość odstąpienia od przepadku, nawet gdy próg został przekroczony, jeżeli zachodzi „wyjątkowy wypadek”. Pojęcie to nie zostało zdefiniowane wprost w ustawie, pozostawiając sądom przestrzeń do indywidualnej oceny. Może ono obejmować sytuacje, w których orzeczenie przepadku prowadziłoby do skutków rażąco niewspółmiernych wobec charakteru czynu, postawy sprawcy czy okoliczności jego życia rodzinnego i majątkowego.
Warto podkreślić, że celem tej regulacji nie jest wyłącznie represja wobec sprawcy, lecz także wzmocnienie ochrony bezpieczeństwa publicznego. Konfiskata pojazdu pełni funkcję prewencji generalnej i indywidualnej – z jednej strony ma odstraszać potencjalnych sprawców, z drugiej zaś uniemożliwiać ponowne popełnienie przestępstwa poprzez pozbawienie sprawcy narzędzia służącego do jego dokonania.
Wprowadzenie obowiązku orzekania przepadku pojazdu w określonych przypadkach wywołało szeroką dyskusję w środowisku prawniczym. Podnoszone są argumenty o surowości środka, jego dolegliwości w stosunku do sprawców o różnym statusie majątkowym, a także o konieczności zachowania równowagi między bezpieczeństwem publicznym a prawem własności. Niemniej jednak kierunek przyjęty przez ustawodawcę jasno wskazuje, że walka z nietrzeźwością za kierownicą stała się jednym z priorytetów polityki karnej.
Podsumowując, prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu wiąże się obecnie nie tylko z odpowiedzialnością karną w postaci kary pozbawienia wolności czy zakazu prowadzenia pojazdów, ale także z możliwością utraty pojazdu. Przepisy w tym zakresie są jednoznaczne: w przypadku wysokiego stężenia alkoholu przepadek jest środkiem obligatoryjnym, natomiast w pozostałych sytuacjach jego orzeczenie zależy od oceny sądu. W każdym przypadku pozostaje to jednak poważną konsekwencją, która powinna skłaniać kierowców do refleksji i powstrzymywania się od prowadzenia pojazdu po spożyciu alkoholu.
