Najbardziej znaczącym uprawnieniem, jakie przyznaje konsumentowi Ustawa o prawach konsumenta z dnia 30 maja 2014 roku (Dz. U. z 2014 r., poz. 827) w przypadku zawarcia umowy poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość jest prawo do odstąpienia od umowy w tzw. czasie do namysłu (ang. right of withdrawal) .
ISTOTA PRAWA
Konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny i co do zasady bez ponoszenia kosztów.
Uzasadnieniem regulacji jest zagwarantowanie konsumentowi możliwości bezpośredniego zapoznania się z zakupioną rzeczą, obejrzenia jej i ewentualnego jej zwrotu, o ile nie spełni jego oczekiwań.
W razie odstąpienia od umowy umowa nie dochodzi do skutku (jest uważana za niezawartą), a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań, za wyjątkiem ściśle określonych kosztów.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, klauzulę niedozwoloną stanowi zapis uzależniający skuteczność odstąpienia od umowy od zwrotu produktów w oryginalnych, nienaruszonych opakowaniach(wyr. SOKiK z 22.11.2011 r., XVII AmC 1894/11, klauzula Nr 3040, http://uokik.gov.pl/rejestr/). Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał również za niedozwolone postanowienie o treści: "towar musi być nowy, kompletny, nieotwierany, nieużywany oraz oryginalnie zapakowany" (wyr. z 14.3.2013 r., XVII AmC 3546/12, klauzula Nr 4612, http://uokik.gov.pl/rejestr/).
Przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w jaki sposób i w jakim terminie może odstąpić od umowy, a także udostępnić mu wzór formularza odstąpienia od umowy, zawarty w załączniku Nr 2 do Ustawy o prawach konsumenta. W wyjątkowych wypadkach, w których prawo odstąpienia nie przysługuje, konsument również musi być o tym poinformowany. Konsument może złożyć oświadczenie na formularzu, stanowiącym załącznik Nr 2 do ustawy, lub bez użycia formularza, a nawet bez użycia zwrotu "odstępuję od umowy". Zamiast tego, może napisać, że uważa umowę za niezawartą, nieważną itp.Konsument nie musi podawać przyczyny odstąpienia od umowy.
TERMIN
Konsument może złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowyw terminie 14 dni od otrzymania rzeczy lub od zawarcia umowy. Oznacza to, że w tym czasie oświadczenie ma być złożone bezpośrednio w lokalu przedsiębiorcy lub nadane do niego listem poleconym (najlepiej za potwierdzeniem odbioru). Często przedsiębiorcy umożliwiają odstąpienie od umowy za pomocą swojejstrony internetowej. W takim przypadku muszą potwierdzić otrzymanie oświadczenia np. wysyłając e-mail zwrotny do konsumenta.
Przedsiębiorca powinien wyraźnie poinformować konsumenta, że w celu skutecznego odstąpienia od umowy powinien wysłać oświadczenie przed upływem 14 dni i nie ma znaczenia, w jakim terminie oświadczenie dotrze do adresata. Wysłanie przez konsumenta oświadczenia na adres podany przez sprzedawcę, uważa się za złożone skutecznie. Termin 14 dni liczy się według ogólnych reguł wynikających z Kodeksu Cywilnego, zatem obejmuje on dni kalendarzowe, a nie robocze.Ponadto, w przypadku zakupu rzeczy, termin na odstąpienie od umowy biegnie od dnia następującego po dniu, w którym rzecz została dostarczona; w przypadku zaś umowy o świadczenie usług – od dnia następującego po dniu, w którym doszło do zawarcia umowy.
Bieg terminu do odstąpienia od umowy rozpoczyna się:
-dla umowy, w wykonaniu której przedsiębiorca wydaje rzecz, będąc zobowiązany do przeniesienia jej własności – od objęcia rzeczy w posiadanie przez konsumenta lub wskazaną przez niego osobę trzecią inną niż przewoźnik (np. 2 lutego konsument zamówił na Allegro telewizor, którego otrzymał 6 lutego; termin na odstąpienie upływa 20 lutego);
-dla umowy, która obejmuje wiele rzeczy, które są dostarczane osobno, partiami lub w częściach – od objęcia w posiadanie ostatniej rzeczy, partii lub części (np. 7 maja konsument zamówił w sklepie internetowym zestaw mebli; stół otrzymał 11 maja, a krzesła 15 maja; ostatnim dniem na odstąpienie od umowy jest 29 maja);
-dla umowy, która polega na regularnym dostarczaniu rzeczy przez czas oznaczony – od objęcia w posiadanie pierwszej z rzeczy (np. konsument zamówił roczną prenumeratę czasopisma; pierwszy egzemplarz otrzymał 17 lipca; termin na odstąpienie od umowy upływa 31 lipca);
-dla pozostałych umów (np. zlecenia) – od dnia zawarcia umowy (np. 9 września konsument zawarł umowę na uzyskiwanie dostępu i pobieranie muzyki z portalu internetowego; termin na odstąpienie od umowy upływa 23 września).
Niezwykle istotna regulacja dotyczy sankcji za niepoinformowanie konsumenta o prawie odstąpienia od umowy. W takim wypadku prawo to wygasa po upływie 12 miesięcy od dnia upływu ustawowego 14-dniowego terminu przewidzianego na złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy.
Jeśli przedsiębiorca zorientuje się, że nie poinformował konsumenta o prawie odstąpienia od umowy, powinien uczynić to niezwłocznie. Termin na realizacje prawa odstąpienia od umowy liczony jest wtedy od chwili otrzymania przez konsumenta informacji od przedsiębiorcy o takim uprawnieniu.
SKUTKI ODSTĄPIENIA
Przedsiębiorcamusi niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczeniakonsumenta o odstąpieniu od umowy, zwrócić konsumentowi wszystkie dokonane przez niego płatności, w tym koszty dostarczenia rzeczy. Powinien dokonać tego przy użyciu takiego samego sposobu zapłaty, jakiego użył konsument, chyba że konsument wyraźnie zgodził się na inny sposób zwrotu, który nie wiąże się dla niego z żadnymi kosztami.
Przedsiębiorca może wstrzymać się ze zwrotem płatnoścido chwili otrzymania rzeczy z powrotem lub dostarczenia przez konsumenta dowodu jej odesłania (nie dotyczy to sytuacji, a której sprzedawca zaproponował, że sam odbierze rzecz od konsumenta). Przedsiębiorca ma obowiązek zwrócić takżekoszty dostarczenia rzeczy, ale tylko najtańsze spośród zawartych w jego ofercie (przy czym nie bierze się pod uwagę opcji: odbiór osobisty za 0 zł).
KOSZTY ZWROTU RZECZY
Odstąpienie od umowy nie może łączyć się dla konsumenta z kosztami, z wyjątkiem następujących:
-
KOSZTY INNEGO NIŻ NAJTAŃSZY ZWYKŁY SPOSÓB DOSTARCZENIA RZECZY DO KONSUMENTA
Przepis ten dotyczy wyłącznie sytuacji, gdyprzedsiębiorca daje konsumentowi wybór kilku sposobów doręczenia rzeczy. W sytuacji, gdy konsument chce pokryć wyższe koszty transportu niż zwykły sposób dostarczania rzeczy przez przedsiębiorcę, w zamian za np. szybsze dostarczenie, będzie zmuszony ponieść koszty różnicy w cenie między dwoma rodzajami dostarczenia. Aby przepis miał zastosowanie, konsument musi być poinformowany nie tylko o zróżnicowanych kosztach dostarczenia w zależności od wyboru sposobu dostarczenia, ale także o tym, który ze sposobów jest najtańszym, zwykłym sposobem.
-
BEZPOŚREDNIE KOSZTY ZWROTU RZECZY PRZEDSIĘBIORCY
Konsument powinien być od początku poinformowany, że to jego obciążają koszty zwrotu rzeczy w przypadku odstąpienia od umowy, chyba że strony ustaliły inaczej. Decyzja w jaki rzecz zostanie odesłana należy do konsumenta.
-
KOSZTY ŚWIADCZENIA SPEŁNIONEGO DO CZASU ZŁOŻENIA OŚWIADCZENIA O ODSTĄPIENIU OD UMOWY
Dotyczy sytuacji, gdy przedsiębiorca rozpoczyna wykonywanie usługi albo dostarczanie wody, gazu, energii elektrycznej, gdy nie są one dostarczane w ograniczonej objętości lub w ustalonej ilości, lub energii cieplnej przed upływem terminu do odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa.Wyraźne oświadczenie konsumenta zawierające takie żądanie powinno być wyrażone na trwałym nośniku (na papierze lub nośniku elektronicznym np. pendrivie, płycie CD lub przesłane za pomocą poczty elektronicznej.) W przypadku umów zawieranych na odległość (przez internet) żądanie konsumenta co do rozpoczęcia spełniania świadczenia przed upływem terminu do odstąpienia od umowy powinno być wyraźne, ale ustawodawca nie przewidział konieczności złożenia go na trwałym nośniku. Kwotę zapłaty oblicza się proporcjonalnie do zakresu spełnionego świadczenia.
Ponadto konsument ponosi odpowiedzialność za zmniejszenie wartości rzeczybędące wynikiem korzystania z niej w sposób wykraczający poza konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i jej funkcjonowania. Oznacza to, że sprawdzenie właściwości produktu może odbywać się tak jak w sklepie (np. może jedynie przymierzyć sweter czy spodnie).
OBOWIĄZEK ZWROTU RZECZY
Konsument ma obowiązek zwrócić rzecz przedsiębiorcy lub przekazać ją osobie upoważnionej przez przedsiębiorcę do odbioru niezwłocznie, jednak nie później niż 14 dni od dnia, w którym odstąpił od umowy, chyba że przedsiębiorca zaproponował, że sam odbierze rzecz. Może też odesłać rzecz równocześnie z odstąpieniem od umowy. Ponadto w doktrynie wskazuje się, że już samo odesłanie rzeczy powinno być potraktowane jako skuteczne odstąpienie od umowy, o ile konsument zrobi to w ustawowym terminie.
W przypadku umowy zawartej na odległość na konsumencie zawsze ciążyobowiązek dostarczenia rzeczy do przedsiębiorcy, niezależnie od rodzaju tej rzeczy, jej gabarytów oraz od tego, czy możliwe jest odesłanie jej pocztą, kurierem czy też w inny sposób. Inaczej obowiązek ten został uregulowany w przypadku umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa, ponieważ przedsiębiorca jest zobowiązany do odebrania rzeczy na swój koszt, jeżeli rzecz dostarczono do miejsca zamieszkania konsumenta w chwili zawarcia umowy, a ze względu na charakter rzeczy (np. jej gabaryty) nie można jej odesłać w zwykły sposób pocztą.
Dla porządku należy dodać, że ustawa przewiduje też rodzaje umów, od których konsumentowi nie przysługuje prawo odstąpieniana zasadach i w trybie określonych w ustawie. Przykładem może być zawarcie umowy, która wiąże się z rezerwacją zasobów, które w przypadku wykonania prawa odstąpienia od umowy mogą okazać się dla przedsiębiorcy trudne do zbycia np. w przypadku rezerwacji hotelowych lub rezerwacji domków letniskowych lub biletów na wydarzenia kulturalne lub sportowe. Katalog umów macharakter zamkniętyi określa wyjątki od reguły.