Zasadą jest, na mocy art. 57 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, że sąd prowadzący sprawę rozwodową w wyroku określa czy i kto ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego. Może od tego odstąpić jedynie, gdy oboje małżonkowie zgodnie wniosą o zaniechanie orzekania w tym zakresie. Do zawinionego działania lub zaniechania najczęściej zalicza się: zdradę, porzucenie małżonka bez wyraźnego powodu, pijaństwo lub inny nałóg, agresję fizyczną i werbalną.
Sąd orzekając o winie opiera się na oświadczeniach stron oraz zebranym w trakcie sprawy materiale dowodowym. Wniosek rozwodowy musi być uprawdopodobniony, bo winę należy udowodnić (np. za pomocą dokumentów, raportów policyjnych, obdukcji lekarskich, zeznań świadków – sąsiadów, rodziny, maili, SMS-ów). W związku z powyższym sprawy rozwodowe z orzekaniem o winie trwają znacznie dłużej, mogą być bardziej kosztowne jeśli sąd będzie musiał np. skorzystać z pomocy biegłych, którzy oceniali dowody.
W procesie rozwodowym, w którym małżonkowie nie wnieśli o zaniechanie orzekania o winie, sąd może wydać orzeczenie, w którym: uzna winę jednego z małżonków, uzna winę obojga małżonków, uzna brak winy obojga małżonków. Warto w tym miejscu dodać także, iż sąd nie może miarkować winy, tzn. nie może ustalić winy jednego z małżonków np. na poziomie 70% a drugiego na poziomie 30%.
Jednakże, co najważniejsze, małżonek niewinny, a w pewnych sytuacjach także jego spadkobiercy uzyskują uprawnienia służące ich ochronie. W pierwszej kolejności wskazać należy, iż małżonek niewinny rozkładu pożycia małżeńskiego jest chroniony w sytuacji, gdy rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny. Wówczas orzeczenie rozwodu jest możliwe tylko, gdy zgodę na rozwód wyrazi małżonek niewinny, jeśli odmówi - orzeczenie rozwodu nie będzie możliwe chyba, że odmowa jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Po drugie, małżonek rozwiedziony może domagać się alimentów od drugiego małżonka uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Warunkiem jest to by rozwód spowodował istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego. Nie jest przy tym konieczne by znalazł się on w niedostatku, natomiast małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego nie może domagać się od drugiego niewinnego alimentów dla siebie nawet wówczas, gdy znalazł się w niedostatku. Podkreślić przy tym należy, że w przypadku obarczenia winą, alimenty mogą być wypłacane drugiej stronie nawet do końca życia. W przypadku braku orzeczenia o winie, alimenty uzyskać o wiele trudniej i przyznawane są maksymalnie na 5 lat. Po trzecie, w przypadku jeżeli po wystąpieniu z powództwem o orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy drugiego małżonka wnoszący pozew zmarł przed orzeczeniem rozwodu, a jego żądania okazały się zasadne, wówczas małżonek wyłącznie winny może zostać wyłączony od dziedziczenia po drugim małżonku nawet bez orzeczenia rozwodu. Po czwarte, małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia ponosi koszty procesu sądowego.
Reasumując, orzekanie o winie nie będzie korzystne, gdy strony mogą występować wobec siebie z wzajemnymi zarzutami, a także gdy zależy im na szybkim rozwodzie. Jednakże będą istnieć sytuacje kiedy żądanie orzeczenia winy współmałżonka będzie korzystne dla jednej ze stron, w szczególności gdy wina współmałżonka jest oczywista dowodowo, a jednocześnie istnieją duże dysproporcje w sytuacji materialnej małżonków.
Awokat Kornelia Czyżniewska