W sytuacji, gdy rodzice opiekują się dzieckiem wspólnie np. jako małżonkowie w/w środki są dostarczane prawie w każdym przypadku przez oboje z nich. Po rozwodzie albo w innej sytuacji, która prowadzi do sprawowania pieczy nad małoletnim jedynie przez jednego z rodziców, realizacja obowiązku alimentacyjnego sprowadza się w przypadku drugiego z rodziców do okresowego przekazywania oznaczonych sum pieniędzy. W myśl bowiem art. 135 § 2 KRiO wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego - w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.

 

Wysokość należnych świadczeń alimentacyjnych ustala się, biorąc pod uwagę łącznie następujące kryteria:

1. usprawiedliwione potrzeby uprawnionego (dziecka) oraz
2. zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego (rodzica).

Usprawiedliwione potrzeby dziecka powinny być oceniane nie tylko na podstawie wieku, lecz także miejsca pobytu dziecka, jego środowiska, stanu zdrowia, możliwości zarobkowych osób zobowiązanych do jego utrzymania i całego szeregu okoliczności każdego konkretnego przypadku. Ponadto, te usprawiedliwione potrzeby nie oznaczają wcale potrzeb podstawowych. Chodzi tu o zapewnienie osobie uprawnionej odpowiednich, nie zaś minimalnych warunków bytowania. Dziecko musi mieć zagwarantowane godziwe warunki mieszkaniowe, wyżywienie zapewniające jego prawidłowy rozwój, odzież stosowną do wieku, odpowiednią opiekę lekarską oraz odpowiednie warunki do uczenia się. Inne potrzeby należy rozpatrywać w zależności od osobistych cech dziecka, np. w sytuacji, gdy ma ono wybitny talent, powinno mieć możliwość jego rozwijania, a także od zamożności zobowiązanego. Przy ustalaniu wysokości obowiązku alimentacyjnego należy brać również pod uwagę rozwój duchowy i intelektualny dziecka. Uwzględnia się zatem także koszty związane z jego uczestnictwem w życiu kulturalnym, takim jak: teatr, kino, książki, czasopisma, nauka języków obcych. Należy przy tym pamiętać, iż zgodnie z wypracowanym w orzecznictwie poglądem dzieci nie mogą żyć na gorszej stopie życiowej niż ich rodzice.

Górną granicą świadczeń alimentacyjnych są zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego. Badając te możliwości sąd musi wziąć pod uwagę zarówno faktycznie uzyskiwane przez niego zarobki i dochody, jak i takie zarobki i dochody, które zobowiązany mógłby uzyskać, gdyby dochował należytej staranności, przestrzegał zasad prawidłowej gospodarki oraz wykorzystał w pełni swoje umiejętności i wykształcenie. Warto dodatkowo podkreślić, iż w stosunku do osoby świadczącej pod uwagę należy wziąć zarówno wynagrodzenie zasadnicze, jak i premie, dodatki i wszelkiego rodzaju nagrody. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. Przyjmuje się jednak, że sąd powinien brać pod uwagę wszystkie uzyskiwane przez zobowiązanego dochody, np. jeśli zobowiązany otrzymuje wynagrodzenie z tytułu nielegalnego zatrudnienia, co zostałoby poparte w toku postępowania stosownymi dowodami.

Na wysokość alimentów nie mogą mieć wpływu obciążające pozwanego w sprawie sądowej koszty sądowe i koszty procesu. Również zadłużenie bankowe pozwanego (kredyty) nie może powodować ograniczenia należnych małoletniemu powodowi środków utrzymania i wychowania. Osoba, na której ciąży obowiązek alimentacyjny musi się z tym liczyć przy podejmowaniu decyzji na zakup różnych dóbr i planować ich wysokość stosownie do posiadanych możliwości. Jeśli więc zobowiązany weźmie kredyt na zakup nowego auta, to nie będzie miało to znaczenia dla sądu przy ustalaniu wysokości alimentów.

Nierzadko się zdarza, iż osoba zobowiązana do płacenia alimentów chce ukryć swój majątek oraz swoje rzeczywiste dochody. W takim jednak przypadku KRiO chroni interes osoby uprawnionej. Zgodnie bowiem z art. 136 KriO, jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych.

 

 

Jeśli rodzice nie są w stanie porozumieć się na tyle, aby zawrzeć umowę odnośnie alimentów, wówczas pozostaje rozstrzygnięcie sprawy na drodze sądowej. W pozwie w pierwszej kolejności należy wskazać sąd, do którego jest on skierowany. W sprawach o alimenty właściwy jest sąd rejonowy, w którego okręgu mieszka rodzic, który ma płacić alimenty albo sąd rejonowy miejsca zamieszkania dziecka. Wybór sądu należy do powoda, którym w sprawach o alimenty jest dziecko, które jest uprawnione do otrzymywania takich świadczeń. Z kolei powoda reprezentuje w procesie przedstawiciel ustawowy, a więc najczęściej rodzic bądź opiekun. Działa on w imieniu małoletniego powoda. W pozwie należy wymienić imię, nazwisko, nr PESEL oraz adres powoda. W treści pozwu muszą być również wymienione dane pozwanego, a więc osoby zobowiązanej do płacenia alimentów. W kolejnej części należy wskazać wartość przedmiotu sporu - jest to suma alimentów, których domagamy się od pozwanego za jeden miesiąc pomnożona przez 12 miesięcy. Dla przykładu: jeśli domagamy się od pozwanego alimentów w kwocie po 500 zł miesięcznie, wówczas wartość przedmiotu sporu będzie wynosiła: 500 zł x 12 miesięcy= 6000 zł. Następnie należy sformułować żądanie zasądzenia alimentów, tj. określoną kwotę pieniędzy, częstotliwość, w jakiej ma być płacona przez pozwanego, dzień do którego ma następować płatność. Może ono wyglądać tak: „W imieniu małoletniego powoda, wnoszę o: 1. zasądzenie od pozwanego ……………. na rzecz małoletniego powoda ………………….. tytułem alimentów kwotę ………..miesięcznie, płatną z góry do rąk ……………. do dnia 10-go każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w zapłacie którejkolwiek z rat, 2. o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania”.
Od 01.01.2016 r., w pozwie należy również umieścić informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku, gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia. Pozew może również zawierać dodatkowe wnioski, np. o zabezpieczenie powództwa (np. na czas trwania postępowania) lub wnioski dowodowe, czyli najczęściej o przesłuchanie świadków i stron. Jeśli decydujemy się powołać dowód z zeznań świadka, wówczas należy wskazać dane świadka, o którego wnosimy, w szczególności jego dokładny adres i okoliczność, na którą powołujemy właśnie tego konkretnego świadka, np. na okoliczność stanu majątkowego pozwanego.

Bardzo ważnym elementem pozwu jest jego uzasadnienie. To w nim trzeba wskazać jak najwięcej okoliczności, które przedstawiają sytuację socjalno - bytową, w jakiej znajduje się dziecko i fakty, które świadczą o możliwościach zarobkowych i majątkowych pozwanego. W razie przygotowywania pozwu o alimenty dla kilkorga dzieci, wyliczenie świadczeń, jakie mają przypadać na każde z nich należy zrobić oddzielnie. Do pozwu należy załączyć załączniki, które będą dowodem na poparcie powoływanych w nim okoliczności. Są to przede wszystkim: odpis aktu urodzenia dziecka, odpis pozwu, zaświadczenie o zarobkach oraz zestawienia potwierdzające rzeczywiste wydatki na uprawnione do alimentów dziecko, a więc paragony, rachunki bądź faktury za zakupioną dla dziecka odzież, wyżywienie, artykuły szkolne, zabawki, itp. Dokumenty stanowiące dowody należy składać do sądu w oryginale. Należy pamiętać, iż pozew koniecznie musi zostać podpisany przez rodzica bądź inną osobę reprezentującą dziecko. Przygotowany pozew z załącznikami można złożyć w sekretariacie sądu lub wysłać go listem poleconym. Sąd sprawdzi pozew pod kątem wymagań formalnych i jeśli będą one spełnione, prześle odpis pozwanemu, który może przygotować własną odpowiedź na pozew i ustosunkować się do zawartych w nich argumentów. Należy mieć na uwadze, iż sprawy związane z dochodzeniem alimentów na dziecko są zwolnione z kosztów sądowych na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2016, poz. 623).

Często zdarza się, że osoba zobowiązana do płacenia alimentów uchyla się od ich płacenia. W takiej sytuacji można wystąpić na drogę przymusowego egzekwowania tych świadczeń. W tym celu należy zwrócić się do komornika, który ma obowiązek ściągnięcia należnych od dłużnika alimentów. Wniosek o wszczęcie egzekucji alimentów można złożyć według swego uznania: albo u komornika właściwego ze względu na miejsce zamieszkania zobowiązanego albo ze względu na miejsce zamieszkania uprawnionego. W praktyce często zdarzają się sytuacje, w których do płacenia alimentów zobowiązane są osoby odbywające karę pozbawienia wolności. Również od takich osób można ściągnąć alimenty. W takim wypadku komornik zwraca się do naczelnika właściwego zakładu karnego i zobowiązuje go do wypłacania zaległych alimentów z wynagrodzenia otrzymywanego przez dłużnika- więźnia za pracę. Oczywiście skuteczność takiej egzekucji uzależniona jest od tego, czy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności dłużnik pracuje.

Egzekucja komornicza należnych alimentów nie zawsze przynosi oczekiwane skutki, zwłaszcza jeśli dłużnik nie pracuje, nie posiada majątku, z którego można byłoby je ściągnąć, albo gdy celowo uchyla się od ich płacenia. W takiej sytuacji można skorzystać z pomocy, którą gwarantuje ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. 2016, poz. 169 ze zm.) Pomoc ta jest jednak uzależniona od tego, czy został wydany wyrok zasądzający alimenty oraz od kryteriów dochodowych. Jeśli alimenty zostały zasądzone, a zobowiązany ich nie płaci, rodzic samotnie wychowujący dziecko może ubiegać się o świadczenie z funduszu alimentacyjnego pod warunkiem jednak, że spełnia przewidziane w w/w ustawie kryteria. Świadczenie z funduszu alimentacyjnego jest to kwota pieniężna wypłacanaosobie uprawnionej na poczet należnych jej świadczeń alimentacyjnych. Świadczenie wypłaca gmina, w której mieszka osoba uprawniona do alimentów. Ma ono charakter świadczenia zwrotnego, albowiem dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrócenia gminie należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej, łącznie z ustawowymi odsetkami. O przyznanie świadczenia z funduszu alimentacyjnego mogą się ubiegać wyłącznie osoby, które mają sądownie orzeczone alimenty i tylko wówczas, jeśli egzekucja komornicza tych alimentów okazała się bezskuteczna.

Uprawnienie do żądania alimentów nie ulega przedawnieniu. Z upływem trzech lat przedawnia się zaś roszczenie z tytułu poszczególnych rat alimentacyjnych. Jeśli więc zobowiązany nie płaci poszczególnych rat alimentacyjnych, roszczenie o zapłatę tych rat wraz z odsetkami przedawnia się z upływem trzech lat, od dnia kiedy rata powinna być zapłacona. Jeśli więc zobowiązany nie płaci alimentów np. od 6 lat, zapłata alimentów za 3 pierwsze lata uległa przedawnieniu.

Zasądzone raz alimenty nie oznaczają, że ich wysokość nie może ulec zmianie. Może to nastąpić zarówno, jeśli wzrosną potrzeby dziecka lub zarobki osoby zobowiązanej do ich płacenia, jak i wtedy, gdy pogorszy się sytuacja majątkowa zobowiązanego. Zgodnie z art. 138 KRiO w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Najczęściej zdarza się, że alimenty w kwocie orzeczonej przez sąd po paru latach stają się niewystarczające z uwagi na to, że dziecko zaczyna uczęszczać do szkoły, zmienia poziom kształcenia albo pogarsza się stan jego zdrowia i tym samym wzrastają wydatki na jego leczenie. Może się jednak zdarzyć sytuacja, że sąd obniży wysokość alimentów, na podstawie wniesionego przez zobowiązanego powództwa o obniżenie alimentów. Może to nastąpić, gdy sytuacja majątkowa zobowiązanego ulegnie pogorszeniu, bądź gdy zmniejszą się potrzeby uprawnionego, np. jeśli osiągnie pełnoletność, zakończy naukę, podejmie pracę. Pozew o podwyższenie bądź obniżenie alimentów musi spełniać te same wymagania formalne, co pozew o alimenty.

Z żądaniem uchylenia obowiązku alimentacyjnego może wystąpić rodzic zobowiązany do płacenia alimentów, jeśli dziecko będzie już w stanie utrzymać się samodzielnie. Ponadto, zgodnie z art. 144¹ KRiO zobowiązany może również uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to jednak obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.