Ochrona i poszanowanie praw osób starszych są jednym z zasadniczych celów polityki społecznej Unii Europejskiej, która realizowana jest w sposób wielokierunkowy. Prawa osób starszych zagwarantowane zostały przede wszystkim w licznych aktach prawnych Unii Europejskiej, m.in. takich, jak: Europejska Karta Społeczna (w szczególności art. 12 i nast. EKS), Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej (w szczególności art. 25 KPPUE) oraz Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Ponadto, w celu zagwarantowania szerokiej ochrony praw Seniorów w Unii Europejskiej opracowano rożnego rodzaju metody, strategie, rekomendacje, programy, inicjatywy oraz wiele innych działań, które podejmowane są zarówno przez organy unijne, jak i organizacje pozarządowe.

Z uwagi na złożoność i obszerność problematyki dotyczącej praw Seniora w Unii Europejskiej, niniejsze opracowanie porusza jedynie niektóre jej aspekty, przede wszystkim kwestię koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (m.in. pobieranie rent i emerytur w innym kraju członkowskim UE, niż kraj wykonywania pracy), uprawnień Seniora wynikających z Rekomendacji CM/Rec 2014 (2) Komitetu Ministrów dla Państw członkowskich w sprawie promocji praw osób starszych, z Europejskiej Karty Praw i Obowiązków Osób Starszych Wymagających Długoterminowej Opieki i Pomocy, a ponadto wskazuje wybrane przykłady różnego rodzaju rozwiązań i inicjatyw funkcjonujących w społeczeństwach europejskich w związku z ochroną praw oraz aktywizacją zawodową i kulturalną osób starszych (m.in. uniwersytety trzeciego wieku, kluby Seniorów, karty Seniora, portale internetowe dla Seniorów, itp.).

Jednym z nadrzędnych uprawnień Seniora w Unii Europejskiej jest prawo do zabezpieczenia społecznego, tj. do ochrony finansowej i ubezpieczeniowej, w tym m.in. na wypadek choroby, w okresie następującym po zakończeniu aktywności zawodowej. Zasady zabezpieczenia społecznego w sytuacji, gdy świadczenie (np. renta, emerytura lub świadczenie przedemerytalne) pobierane jest w innym kraju członkowskim UE, aniżeli kraj wykonywania pracy, zostały uregulowane w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego [Dz.Urz.UE.LNr166], zwanym dalej Rozporządzeniem Koordynacyjnym lub Rozporządzeniem. Regulacje te, jako tzw. „prawo twarde” mają bezpośrednie zastosowanie we wszystkich krajach członkowskich Unii Europejskiej, z pierwszeństwem przed prawem krajowym. Ich celem nie jest jednak zastępowanie ustawodawstw krajowych poszczególnych Państw Członkowskich w zakresie systemów zabezpieczenia społecznego, lecz ich koordynacja, tj. zorganizowanie i ujednolicenie w sytuacji, w której występuje element transgraniczny (międzypaństwowy), w związku z wykonywaniem pracy w dwóch lub większej liczbie krajów UE. Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego stwarza w szczególności gwarancję, iż osoby starsze, które pracowały w różnych państwach członkowskich UE, z chwilą przejścia na emeryturę będą miały zapewnione świadczenie emerytalne w wysokości odpowiadającej uprawnieniom przysługującym im w poszczególnych państwach świadczenia pracy. Rozporządzenie Koordynacyjne znajduje zastosowanie do obywateli Państwa Członkowskiego, bezpaństwowców i uchodźców mieszkających w Państwie Członkowskim, którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku Państw Członkowskich oraz do członów ich rodzin i osób pozostałych przy życiu. Zakresem zastosowania Rozporządzenia zostały objęte ponadto osoby pozostałe przy życiu po osobach zmarłych, które podlegały ustawodawstwu jednego lub kilku Państw Członkowskich, niezależnie od obywatelstwa tych osób, o ile osoby pozostałe przy życiu są obywatelami jednego z Państw Członkowskich lub bezpaństwowcami, lub uchodźcami, zamieszkującymi na terytorium jednego z Państw Członkowskich. Wśród rodzajów zabezpieczenia społecznego uregulowanych w Rozporządzeniu Koordynacyjnym wymienić należy m.in.: świadczenia z tytułu starości, świadczenia z tytułu choroby, świadczenia z tytułu inwalidztwa oraz świadczenia przedemerytalne.

Jedną z naczelnych zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, wprowadzonych na mocy Rozporządzenia Koordynacyjnego, jest zasada równego traktowania, zgodnie z którą osoby, do których stosuje się niniejsze Rozporządzenie, korzystają z tych samych świadczeń i podlegają tym samym obowiązkom na mocy ustawodawstwa każdego Państwa Członkowskiego, co jego obywatele (art. 4 Rozporządzenia). Ponadto, Rozporządzenie Koordynacyjne wprowadza zasadę równego traktowania świadczeń, dochodów, okoliczności lub zdarzeń, wyrażoną w szczególności w treści art. 5 pkt b Rozporządzenia, w myśl której, w przypadkach, w których na podstawie ustawodawstwa właściwego Państwa Członkowskiego, zaistnieniu pewnych okoliczności lub zdarzeń przypisywane są określone skutki prawne, to Państwo Członkowskie uwzględnia podobne okoliczności lub zdarzenia zaistniałe w każdym Państwie Członkowskim tak, jak gdyby miały one miejsce na jego własnym terytorium. Na uwagę zasługuje także zasada sumowania okresów ubezpieczenia, zgodnie z którą, właściwa instytucja Państwa Członkowskiego, której ustawodawstwo uzależnia:

- nabycie, zachowanie, przysługiwanie lub odzyskanie prawa do świadczeń,

- objęcie przez ustawodawstwo, lub

- dostęp do lub zwolnienie z ubezpieczenia obowiązkowego, fakultatywnego kontynuowanego lub dobrowolnego,

od spełnienia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania, bierze pod uwagę w niezbędnym zakresie okresy ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania spełnione na podstawie ustawodawstwa każdego innego Państwa Członkowskiego, tak jakby były to okresy spełnione na podstawie ustawodawstwa stosowanego przez właściwe Państwo Członkowskie. Rozporządzenie wprowadza zarazem tzw. zasadę ochrony praw nabytych, zgodnie z którą świadczenia przyznane w jednym z państw członkowskich UE są przekazywane osobie uprawnionej niezależnie od jej miejsca zamieszkania. Zasada ta wynika wprost z dyspozycji art. 7 Rozporządzenia Koordynacyjnego, stosownie do którego, o ile niniejsze Rozporządzenie nie stanowi inaczej, świadczenia pieniężne należne na podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku Państw Członkowskich lub na podstawie niniejszego Rozporządzenia, nie podlegają jakimkolwiek obniżkom, zmianom, zawieszaniu, wstrzymywaniu lub konfiskacie z powodu tego, że beneficjent lub członkowie jego rodziny mieszkają w innym Państwie Członkowskim niż to, w którym znajduje się instytucja odpowiedzialna za ich wypłacanie.

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego w postaci uregulowań przyjętych w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r., odgrywa szczególne znaczenie w polityce ochronnej dotyczącej osób starszych, albowiem jej mechanizmy, w przeważającej mierze znajdują zastosowanie właśnie wobec tej kategorii osób, w szczególności w sytuacjach ubiegania się przez nie o świadczenia z tytułu starości, choroby, inwalidztwa, czy też o świadczenia przedemerytalne.

Z kolei wspomniana wcześniej Rekomendacja CM/Rec 2014 (2) Komitetu Ministrów dla Państw członkowskich w sprawie promocji praw osób starszych (przyjęta przez Komitet Ministróww dniu 19 lutego 2014 roku podczas 1192 posiedzenia Komitetu Delegatów Ministrów),skierowana jest do rządów Państw Członkowskich UE oraz ma na celu szeroko pojętą ochronę praw i podstawowych wolności osób starszych, z uwzględnieniem całego dotychczasowego dorobku prawnego UE oraz organizacji międzynarodowych w tym zakresie (w tym m.in. Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r., orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Europejskiej Karty Społecznej, Konwencji o prawach człowieka i biomedycynie, Zasad Działania Organizacji Narodów Zjednoczonych na rzecz osób starszych, a także licznych rekomendacji, rezolucji, planów, itp.). Jednym z zasadniczych założeń Rekomendacji jest przedsięwzięcie przez Państwa Członkowskie UE dodatkowych wysiłków na rzecz ochrony prawnej w obszarze luk, które wynikają z niedostatecznego wdrożenia, informowania i monitorowania przepisów odnoszących się do osób starszych, w celu zapobiegania nadużyciom i zaniedbaniom względem osób starszych oraz w celu przeciwdziałania ignorowaniu lub naruszaniu ich praw człowieka. Realizacji powyższych celów służyć mają liczne zasady i wynikające z nich obowiązki Państw Członkowskich UE, określone szczegółowo w Załączniku do Rekomendacji, wśród których wymienić należy w szczególności:

1. zakaz dyskryminacji osób starszych, wyrażający się m.in. w postanowieniu, zgodnie z którym osoby starsze powinny korzystać ze swoich praw i wolności z wyłączeniem wszelkiej dyskryminacji, opartej na jakichkolwiek podstawach, włączając w to czynnik wieku (pkt II ppkt 6 Załącznika);

2. zasadę autonomii i uczestnictwa, w świetle której osobom starszym przysługuje prawo ochrony ich przyrodzonej godności, prawo do kierowania swoim życiem w sposób niezależny, samodzielny i autonomiczny, prawo podejmowania niezależnych decyzji we wszystkich sprawach ich dotyczących, w tym sprawach związanych z własnością, przychodem, finansami, miejscem pobytu, zdrowiem, leczeniem lub opieką, jak również przygotowaniem uroczystości pogrzebowych (pkt III ppkt 9 Załącznika), prawo do utrzymywania relacji z innymi osobami oraz do pełnego uczestnictwa w działalności społecznej, kulturalnej, edukacyjnej, szkoleniowej, a także w życiu publicznym (pkt III ppkt 10 Załącznika);

3. obowiązek ochrony przed przemocą i nadużyciami, zgodnie z którym Państwa Członkowskie powinny m.in. chronić osoby starsze przed przemocą, nadużyciami oraz umyślnym lub nieumyślnym zaniedbaniem, niezależnie miejsca, w którym naruszenia mają miejsce (pkt IV ppkt 16 Załącznika); zwiększać świadomość społeczną i przedsięwziąć inne środki zmierzające do ochrony osób starszych przed nadużyciami finansowym, w tym przed oszustwami i wprowadzaniem w błąd (pkt IV ppkt 17 Załącznika) oraz zapewniać osobom starszym, które stały się ofiarą nadużyć, odpowiednią pomoc i wsparcie, zaś w przypadku nie sprostania temu obowiązkowi – stworzyć możliwość wniesienia skutecznego środka odwoławczego do odpowiedniego organu krajowego, a jeżeli jest to zasadne - możliwość otrzymania w rozsądnym terminie rekompensaty za doznane cierpienie (pkt IV ppkt 20 Załącznika);

4. obowiązek stworzenia systemu zabezpieczenia społecznegooraz promocji zatrudniania osób starszych, w realizacji którego Państwa Członkowskie powinny, m.in.:

- zapewnić osobom starszym otrzymywanie odpowiednich środków, gwarantujących im odpowiedni standard życia oraz umożliwiających uczestnictwo w życiu publicznym, ekonomicznym, społecznym i kulturalnym (pkt IV ppkt 21 Załącznika),

- zapewnić odpowiednie wsparcie, w celu umożliwienia osobom starszym dostosowania ich domostw do obecnych i przyszłych potrzeb (pkt IV ppkt 23 Załącznika),

- promować poprzez instytucje publiczne lub poprzez współpracę z organizacjami pozarządowymi albo sektorem prywatnym, odpowiednie usługi uzupełniające, takie jak opieka dzienna, opieka pielęgnacyjna, przygotowywanie posiłków (pkt IV ppkt 24 Załącznika),

- przeciwdziałać dyskryminacji osób starszych w zatrudnieniu (pkt IV ppkt 26 Załącznika),

- ukierunkowywać swoje polityki zatrudnienia na promowanie obecności osób starszych na rynku pracy (pkt IV ppkt 27 Załącznika);

5. obowiązek stworzenia systemu opieki nad osobami starszymi (w tym systemu wyspecjalizowanej opieki długoterminowej), w ramach którego Państwa Członkowskie powinny, m.in.:

- przedsięwziąć odpowiednie działania, w tym działania prewencyjne, na rzecz promowania, utrzymywania i poprawy stanu zdrowia i samopoczucia osób starszych oraz zapewnić odpowiednią opiekę medyczną i dostępność wyspecjalizowanej opieki długoterminowej (pkt V ppkt 29 Załącznika),

- zapewnić świadczenie usług opiekuńczych po cenach przystępnych dla osób starszych oraz umożliwić im, jeżeli zachodzi taka potrzeba, skorzystanie z programów dofinansowujących (pkt V ppkt 33 Załącznika),

- czuwać nad tym, aby osoby starsze otrzymywały opiekę medyczną tylko po uzyskaniu ich wolnej i świadomej zgody, oraz aby mogły w każdym momencie wycofać zgodę na tę opiekę (pkt V ppkt 35 Załącznika),

- zapewnić wystarczający i odpowiedni dostęp do opieki instytucjonalnej dla tych osób starszych, które nie mogą lub nie chcą już zamieszkiwać w swoich domach (pkt V ppkt 39 Załącznika),

- zagwarantować, że osoby starsze będą, co do zasady, tylko za ich wolną i świadomą zgodą podlegać opiece zinstytucjonalizowanej, psychiatrycznej lub opiece świadczonej przez domy opieki, a jakikolwiek wyjątek od tej zasady będzie zgodny z Konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w szczególności z prawem do wolności i bezpieczeństwa osobistego (pkt V ppkt 42 Załącznika),

- umożliwiać osobom starszym, cierpiącym na choroby zagrażające lub skracające czas życia, skorzystanie z opieki paliatywnej, w celu zapewnienia im komfortu i godnej śmierci (pkt V ppkt 43 Załącznika),

- stworzyć każdej osobie starszej potrzebująca opieki paliatywnej możliwość skorzystania z niej bez zbędnej zwłoki, w otoczeniu zgodnym z jej oczekiwaniami i preferencjami, włączając opiekę domową i długoterminową (pkt V ppkt 44 Załącznika),

- zapewnić odpowiednią dostępność i przystępność leków stosowanych w opiece paliatywnej (pkt V ppkt 48 Załącznika);

6. zasady związane z dostępem osób starszych do wymiaru sprawiedliwości, w szczególności:

- prawo osób starszych do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie (pkt VI ppkt 50 zdanie pierwsze Załącznika),

- obowiązek Państw Członkowskich przedsięwzięcia odpowiednich środków w celu dostosowania przebiegu postępowań sądowych do potrzeb osób starszych, w tym, jeżeli zajdzie taka konieczność, poprzez udzielenie bezpłatnej pomocy prawnej (pkt VI ppkt 50 zdanie drugie Załącznika),

- obowiązek Państwa Członkowskich zapewnienia pozbawionym wolności osobom starszym warunków odpowiednich do ich wieku, w tym odpowiedniego dostępu do infrastruktury sanitarnej, sportowej, edukacyjnej, szkoleniowej, umożliwiającej spędzanie wolnego czasu, a także reintegracji społecznej po jej zwolnieniu (pkt VI ppkt 53 Załącznika).

W celu precyzyjnego wyjaśnienia i zobrazowania zasad i obowiązków określonych w Załączniku do Rekomendacji, treść Załącznika została wzbogacona o liczne odniesienia do tzw. dobrych praktyk, tj. prawidłowych przykładów zaczerpniętych z rozwiązań prawnych poszczególnych Państw Członkowskich UE, które znalazły zastosowanie w praktyce. Między innymi, za dobrą praktykę według Rekomendacji uznana została praktyka polegająca na ustanowieniu przez Polskę „Uniwersytetów Trzeciego Wieku”, organizujących akcje edukacyjne skierowane do osób starszych, zgodnie z filozofią kształcenia ustawicznego, a także przyjęcie Rządowego Programu na Rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych, ukierunkowanego na edukację i działalność osób starszych w charakterze wolontariuszy, ich integrację i uczestnictwo w życiu społecznym, oraz na skierowane do nich usługi socjalne.

Jednym z najnowszych rozwiązań europejskich wspomagających system ochrony praw osób starszych jest dokument o nazwie Europejska Karta Praw i Obowiązków Osób Starszych Wymagających Długoterminowej Opieki i Pomocy(zwany dalej Europejską Kartą Praw i Obowiązków Osób Starszych lub Kartą), sporządzony w wersji ostatecznej w czerwcu 2010 r. przy udziale partnerów europejskich, takich jak: AGE Platform Europe i EDE – European Association for Directors of Residential Homes for the Elderly (Europejskie Stowarzyszenie Dyrektorów Ośrodków Opiekuńczych dla Osób Starszych) oraz krajowych, w tym m.in. ANBO (Holandia), BIVA (Niemcy), Commune de St Josse (Belgia), czy ZIVOT 90 (Czechy). Dokument ten został opracowany przy wsparciu Programu Unii Europejskiej DAPHNE III, którego celem jest zapobieganie i zwalczanie przemocy wobec dzieci, młodzieży i kobiet oraz ochrona ofiar i grup ryzyka. Jak wynika już z samej Preambuły Europejskiej Karty Praw i Obowiązków Osób Starszych, zadaniem Karty jest potwierdzanie oraz uzupełnianie rozwiązań wprowadzonych dotychczas w niektórych Państwach Członkowskich UE, a także zwiększenie świadomości społecznej w zakresie praw wzrastającej wciąż liczby osób starszych podlegających długoterminowej opiece oraz wypracowanie i wspieranie tzw. dobrych praktyk w tej dziedzinie, nie tylko na obszarze Unii Europejskiej, lecz również na szerszą skalę [zob. Europejska Karta Praw i Obowiązków Osób Starszych Wymagających Długoterminowej Opieki i Pomocy, Wersja Ostateczna, Czerwiec 2010, Preambuła, str. 3].

Karta wprowadza szereg zasad, fundamentalnych z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania osób starszych wymagających długoterminowej opieki oraz zależnych od osób trzecich z powodu starszego wieku, niepełnosprawności lub choroby. Wśród naczelnych zasad Europejskiej Karty Praw i Obowiązków Osób Starszych znalazły się m.in.:

- prawo do godności, fizycznego i psychicznego dobrostanu, wolności i bezpieczeństwa – obejmujące w szczególności prawo do poszanowania godności osoby starszej jako człowieka, niezależnie m.in. od wieku i stopnia pomocy, jakiej ta osoba potrzebuje; prawo do ochrony przed wszelkimi formami nadużycia, takiego, jak np. maltretowanie, zaniedbanie, niedożywienie, odwodnienie, wychłodzenie, etc.; prawo do ochrony przed wszelkimi formami psychicznego lub emocjonalnego nadużycia lub znęcania się; prawo do ochrony przed próbami przymuszania do zmiany testamentu oraz zmuszania do przekazania komuś swoich pieniędzy lub własności, itd. (art. 1 Karty);

- prawo do samostanowienia , w tym m.in. prawo do niezależności w takim stopniu, w jakim pozwala na to stan umysłowy i fizyczny danej osoby, prawo do podejmowania samodzielnych decyzji, do decydowania o miejscu zamieszkania, do zarządzania swoją własnością, dochodami, finansami i sprawami prywatnymi; prawo do wyznaczenia osoby, która będzie działała w imieniu osoby starszej (do ustanowienia pełnomocnika); obowiązek regularnej weryfikacji stanu niezdolności do podejmowania samodzielnych decyzji przez powołane do tego organy, etc. (art. 2 Karty);

- prawo do prywatności, w tym m.in. prawo do poszanowania prywatnej przestrzeni, do przebywania z wybranymi przez siebie osobami, prawo do tajemnicy korespondencji, do ochrony danych osobowych, etc. (art. 3 Karty);

- prawo do wysokiej jakości opieki dostosowanej do indywidualnych potrzeb, obejmujące m.in. prawo do: wysokiej jakości opieki zdrowotnej oraz opieki długoterminowej, świadczonej przez wykfalifikowany personel, bez jakiejkolwiek dyskryminacji i zbędnych opóźnień, w rozsądnej cenie, dostosowanej do indywidualnych potrzeb (art. 4 Karty), itp.;

- prawo do zindywidualizowanego poradnictwa i informacji oraz wyrażania świadomej zgody, w tym m.in. prawo do: otrzymywania rzetelnych informacji o stanie zdrowia, możliwych opcjach leczenia i formach opieki, potencjalnych działaniach ubocznych leków, badań i innych działań medycznych, oraz do wyrażania świadomej zgody w kwestiach dotyczących leczenia i opieki, etc. (art. 5 Karty);

- prawo do uczestniczenia w życiu społecznym i kulturalnym, w tym m.in. prawo do: korzystania z możliwości kształcenia ustawicznego, aktywności kulturalnej, podejmowania pracy i działań wolontarystycznych, równego dostępu do nowych technologii, korzystania ze wszystkich praw i swobód obywatelskich, jak np. prawo do głosowania, etc. (art. 6 Karty);

- prawo do wolności wypowiedzi, myśli, sumienia, wyznania, przekonań i kultury, w szczególności prawo do: poszanowania wyznawanych wartości, przekonań i praktyk religijnych, rozwijania zainteresowań, zdobywania wiedzy i umiejętności, etc. (art. 7 Karty);

- prawo do opieki paliatywnej, do szacunku i godności podczas umierania i w momencie śmierci, w tym m.in. prawo do: troskliwej i pełnej współczucia pomocy i opieki paliatywnej, trwającej aż do śmierci; do otrzymywania środków uśmierzających ból i inne uciążliwe dolegliwości; do decydowania o tym, w jakim wymiarze i do jakiego momentu kontynuowane będzie leczenie oraz metody podtrzymujące życie; do decydowania o sposobie obchodzenia się z ciałem po śmierci, etc. (art. 8 Karty);

- prawo do zadośćuczynienia, obejmujące m.in. prawo do: prawo do otrzymania pomocy w sytuacji wystąpienia nadużycia lub złego traktowania oraz ochrony przed dalszymi nadużyciami; do otrzymania opieki i pomocy w celu uporania się ze skutkami doznanej traumy (art. 9 Karty);

- obowiązki takie, jak: poszanowanie praw i potrzeb innych osób, kierowanie się dobrem społeczności, poszanowania praw osób sprawujących opiekę do bycia traktowanym w sposób uprzejmy i godny, zgłoszenia odpowiednim władzom informacji dotyczących złego traktowania lub zaniedbania, etc. (art. 10 Karty).

Jak nietrudno zauważyć, podstawowe założenia Europejskiej Karty Praw i Obowiązków Osób Starszych opierają się na elementarnych zasadach wypracowanych przez wspólny dorobek prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, tzw. acquis communautaire, takich jak m.in. prawo do samostanowienia, czy do poszanowania godności jednostki ludzkiej, stanowiąc jednak ich doprecyzowanie i uzupełnienie w kontekście sytuacji prawnej i społecznej osób starszych wymagających długoterminowej opieki i pomocy, z uwzględnieniem zmieniających się wciąż uwarunkowań społeczno - gospodarczych oraz postępu technologicznego.

Jako przykłady różnego rodzaju rozwiązań i inicjatyw funkcjonujących w społeczeństwach europejskich w związku z ochroną praw oraz aktywizacją zawodową i kulturalną osób starszych, wymienić można m.in.:

- Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014 – 2020 (Polska) – program mający na celu poprawę jakości i poziomu życia osób starszych, poprzez włączenie ich w aktywność społeczną, w tym m.in. za pośrednictwem szerokiej oferty edukacyjnej, z uwzględnieniem innowacyjnych form edukacji; organizowanie różnych form integracji osób starszych (np. domy kultury, biblioteki publiczne, uniwersytety trzeciego wieku, świetlice, teatry, muzea, rady seniorów, etc.), a także m.in. poprzez zwiększenie sieci wyszkolonych wolontariuszy [uchwała Nr 237 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie ustanowienia Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014 – 2020, Monitor Polski, Dz.Urz. RP z 24.01.2014 r., poz. 52];

- Dzienny Dom Pomocy Społecznej w Toruniu (Polska), stworzony z myślą o emerytach i rencistach, którzy ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność wymagają częściowej opieki i pomocy osób trzecich w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych. Podopieczni DDPS w Toruniu mają możliwość przebywania w placówce w godzinach od 7.30 do 15.30, która oferuje im, m.in.: zaspokajanie potrzeb towarzyskich, kulturalnych i rekreacyjnych (w tym np. nordic walking), zapewnianie posiłków w czasie pobytu w ddps, organizowanie terapii zajęciowej, itp. (strona www: http://www.ddps.torun.prv.pl/);

- umowy administracji federalnej w Szwajcarii z organizacjami prywatnymi, których przedmiotem jest dostęp osób starszych do informacji i porad z zakresu zdrowia, jak również możliwość skorzystania z bezpośredniej pomocy zdrowotnej. W wielu szwajcarskich miastach istnieje tradycja tzw. solidarności sąsiedzkiej (quartiers solidaires), w ramach której tworzy się wspólny fundusz, a problemy osób starszych są rozwiązywane poprzez nawiązywanie kontaktu z innymi ludźmi oraz lokalnymi decydentami (gminnymi, socjalnymi, medycznymi, stowarzyszeniami itp.) [zob. Rekomendacja CM/Rec 2014(2) Komitetu Ministrów dla Państw członkowskich w sprawie promocji praw osób starszych (przyjęta przez Komitet Ministrów w dniu 19 lutego 2014 roku podczas 1192 posiedzenia Komitetu Delegatów Ministrów)];

- specjalne zasady postępowania w sprawach dotyczących ścigania przestępstw popełnionych na szkodę osób starszych (Wielka Brytania); zasady te mają na celu zwiększenie wykrywalności tego rodzaju przestępstw, a ich funkcja sprowadza się w szczególności do zapewnienia pracodawcom i organizacjom wolontariuszy dostępu do informacji na temat przeszłości kryminalnej osób świadczących usługi opiekuńcze na rzecz osób starszych [zob. Rekomendacja CM/Rec 2014(2) Komitetu Ministrów dla Państw członkowskich w sprawie promocji praw osób starszych (przyjęta przez Komitet Ministrów w dniu 19 lutego 2014 roku podczas 1192 posiedzenia Komitetu Delegatów Ministrów)];

- Karty Seniorów, których posiadacze uprawnieni są do atrakcyjnych zniżek cenowych w związku z korzystaniem z różnego rodzaju atrakcji kulturalnych i turystycznych, a także usług opieki zdrowotnej, itp. Na przykład Karta Aktywnego Seniora 60+ oferowana bezpłatnie przez Miasto Białystok dla mieszkańców powyżej 60. roku życia. Karta uprawnia m.in. do 50% zniżki od cen biletów wstępu na obiekty Białostockiego Ośrodka Sportu i Rekreacji, 50 % zniżki od obowiązujących cen biletów na imprezy organizowane przez: Białostocki Ośrodek Kultury, Białostocki Teatr Lalek, Muzeum Wojska w Białymstoku, ulg, rabatów i upustów oferowanych przez partnerów, w tym np. na pobyty sanatoryjne, usługi prawne, dania obiadowe, turnusy rehabilitacyjne, itp. (http://www.seniorzy.bialystok.pl/index.php/karta-aktywnego-seniora/2012-09-19-14-39-47),

- Karta Inter RailSenior Pass dla osób powyżej 60. roku życia , uprawniająca do zniżki w cenie biletów na podróżowanie koleją po 30 krajach Europy (http://www.intercity.pl/pl/site/dla-pasazera/informacje/przepisy-i-taryfy/przepisy-miedzynarodowe/oferta-interrail.html, http://www.interrail.eu/interrail-passes/pass-benefits/interrail-seniordiscounts),

- REGIOkarta Senior, przeznaczona dla osób powyżej 60. roku życia i uprawniająca do przejazdów kolejowych po obniżonej cenie na wielu trasach kolejowych na terenie Polski (http://www.przewozyregionalne.pl/regiokarta),

- portale internetowe dla Seniorów: strony www. zrzeszające społeczność osób starszych, oferujące m.in. możliwość zawierania nowych znajomości, informacje o atrakcjach kulturalnych, turystycznych i rekreacyjnych, porady z zakresu prawa, medycyny, psychologii, edukacji, itp., przepisy kulinarne oraz wiele innych praktycznych zagadnień skierowanych do Seniorów i mających na celu ich aktywizację społeczną (np. http://www.senior.pl/, http://superstarsi.pl/).

Reasumując, europejska polityka ochronna wobec osób starszych ma ugruntowane i niepodważalne podstawy w porządku prawnym Unii Europejskiej oraz jest konsekwentnie urzeczywistniana na wielu płaszczyznach (krajowej, międzypaństwowej, socjalnej, edukacyjnej, zdrowotnej, kulturalnej, etc.). Wspólne prawodawstwo unijne, bazujące na podstawowych wartościach europejskich, m.in. takich, jak prawo do ochrony życia i zdrowia ludzkiego, do samostanowienia, do poszanowania godności jednostki ludzkiej, zakaz dyskryminacji, prawo do prywatności, itp., pozwala natomiast na realną ochronę sytuacji prawnej i społecznej osób starszych oraz na harmonizowanie rozwiązań funkcjonujących w tym zakresie w poszczególnych Państwach Członkowskich. 

Autor:
mgr Agnieszka Janicka
radca prawny