1. Uwagi wstępne
Jednym z najczęściej zadawanych pytań przez dłużników, których sytuacja majątkowa pogorszyła się do tego stopnia, że nie są oni już w stanie terminowo spłacać rat pożyczki, jest to, co mi grozi w razie braku spłaty pożyczki. Zazwyczaj dłużnicy mają świadomość, że bank, któremu nie spłacamy pożyczki, może skierować sprawę na drogę cywilnego postępowania sądowego, a następnie po uzyskaniu wyroku sprawa może trafić do komornika w celu przeprowadzenia egzekucji.
Zdarza się, że windykatorzy terenowi w rozmowach z dłużnikami używają argumentów, że w razie braku spłaty pożyczki zostanie złożone zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa przez dłużnika, co czasami wzbudza u dłużników duży niepokój. Czy brak spłaty pożyczki może rodzić odpowiedzialność karną? Warto zastanowić się nad tą kwestią, aby znać swoje prawa i obowiązki. Ogólnie rzecz ujmując, brak spłaty pożyczkobiorcy sam w sobie nie stanowi przestępstwa. Jednakże w niektórych przypadkach, w razie braku spłaty pożyczki można liczyć się z możliwością wszczęcia postępowania karnego. Właśnie tej problematyce zostanie poświęcony niniejszy artykuł, przy czym należy zaznaczyć, że zostaną w nim przedstawione jedynie wybrane zagadnienia dotyczące oszustwa i tzw. oszustwa kredytowego.
2. Oszustwo
Zgodnie z art. 286§ 1 kodeksu karnego (dalej kk) kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Należy zauważyć, że przy zawieraniu umów pożyczki lub kredytu może dojść do popełnienia przestępstwa oszustwa, jeżeli osoba wnioskująca o kredyt w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadza w błąd pożyczkodawcę, na przykład co do swojej sytuacji majątkowej (ewentualnie wyzyskuje błąd lub niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania) i doprowadza pożyczkodawcę do niekorzystnego rozporządzenia mieniem np. poprzez przekazanie środków pieniężnych na podstawie zawartej umowy. Wymaga podkreślenia jednak, że przestępstwo oszustwa może być popełnione jedynie umyślnie i z tzw. zamiarem kierunkowym. Trzeba wyraźnie podnieść, że jeżeli pokrzywdzonym jest strona umowy, wówczas zamiar uzyskania kosztem niego nienależnej korzyści majątkowej przez oskarżonego musi istnieć w chwili jej zawierania (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 lutego 2019 r. II AKa 418/18). Oszustwa zachodzi więc na przykład wtedy, gdy pożyczkobiorca zawiera umowę i już na etapie zawarcia umowy nie ma zamiaru wywiązania się z zaciągniętych zobowiązań.
Z punku widzenia ewentualnej odpowiedzialności karnej istotnym jest, by na etapie ubiegania się o kredyt lub pożyczkę, podawać bankom i innym instytucjom pożyczkowym prawdziwe dane. Dla oceny zdolności kredytowej pozyskiwane są takie dane jak m.in.: wysokość osiąganych dochodów, liczba członków gospodarstwa domowego, wysokość innych zobowiązań kredytowych, miesięczne koszty utrzymania, dane dotyczące majątku. Warto zwrócić uwagę, czy informacje które podajemy ustnie pracownikowi banku, zostały prawidłowo wpisane do umowy czy wniosku kredytowego.
Przestępstwo oszustwa polega bowiem na działaniu, którego istotą jest wprowadzenie w błąd innej osoby albo wyzyskanie jej błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego takiego działania sprawcy. Jeżeli podajemy prawdziwe dane we wniosku kredytowym, to tym samym w przyszłości trudno będzie komukolwiek postawić nam zarzut, że wprowadziliśmy pożyczkodawcę w błąd co do swoich możliwości spłaty pożyczki. Wypada także wspomnieć, że wprowadzenie w błąd może przybierać postać przemilczenia, a więc nieprzekazanie przez pożyczkobiorcę pełnych informacji żądanych przez bank, mających znaczenie dla oceny zdolności kredytowej, w pewnych przypadkach może zostać zakwalifikowane jako wprowadzenie w błąd w celu uzyskania pożyczki.
O sprawstwie przestępstwa oszustwa może świadczyć fakt, że dana osoba podejmuje zobowiązania przekraczające możliwości finansowe. Jeżeli mamy świadomość, że nie spłacimy pożyczki, ze względy np. na zbyt niskie dochody lub inne zobowiązania, to nie należy zawierać umowy pożyczki, by w przyszłości nie narażać się na odpowiedzialność karną. Dość częstym zjawiskiem jest zaciąganie pożyczek na spłatę innej pożyczki. Zazwyczaj prowadzi to tzw. spirali zadłużenia. Jeśli mamy poważne problemy ze spłatą pożyczek, zwłaszcza gdy toczą się przeciw nam już postępowania sądowe lub egzekucyjne, to zaciągnięcie kolejnej pożyczki, której potem nie spłacimy, może zostać ocenione w ewentualnym postępowaniu karnym w ten sposób, że pożyczkobiorca miał zamiar niespłacenia tej nowej pożyczki. Gdy wiemy, że nie jesteśmy w stanie spłacać swoich zobowiązań, dobrym rozwiązaniem może okazać się na przykład skorzystanie z pomocy doradcy obywatelskiego w punkcie Nieodpłatnego Poradnictwa Obywatelskiego. Aktualnie istnieją prawne możliwości rozwiązania problemu zadłużenia np. poprzez upadłość konsumencką.
3.Oszustwo kredytowe
Zgodnie z art. 297 § 1 kk kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi - kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Istotą przestępstwa z art. 297 § 1 kk jest samo posłużenie się podrobionymi, przerobionymi, nieprawdziwymi lub nierzetelnymi dokumentami i oświadczeniami o istotnym znaczeniu dla uzyskania kredytu. Wystarczy więc fakt świadomego - umyślnego - wykorzystania takich środków, w celu uzyskania kredytu, bez wykazania dodatkowych okoliczności zamiaru oszukańczego - kierunkowego - towarzyszącego przestępstwu z art. 286 § 1 kk (Por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2019 r. I AKa 269/18).
Przestępstwo tzw. oszustwa kredytowego zachodzi więc na przykład w razie złożenia z wnioskiem kredytowym sfałszowanego zaświadczenia o zatrudnieniu i zarobkach.
4. Podsumowanie
W razie braku spłaty wierzyciel może przede wszystkim dochodzić swojej wierzytelności na drodze cywilnej. Informacje udzielane przez windykatorów o możliwości złożenia zawiadomienia o braku spłaty pożyczki na Policję są z reguły formą nacisku na dłużników i próbą nakłonienia do spłaty pożyczki.
