Wielokrotnie w mojej pracy zawodowej spotykam się z pytaniem co robić, gdy wpadnie się w długi, których nie jest się w stanie spłacić. Zdarza się, że zmuszeni sytuacją życiową, pozaciągamy pożyczki i kredyty w bankach, SKOK-ach lub tzw. „chwilówkach”, a później nie możemy znaleźć wyjścia z sytuacji nękani wezwaniami do zapłaty, pismami od komorników bądź nawet telefonami.

Czasami jedynym wyjściem z sytuacji może być złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.

Najkrócej mówiąc, upadłość konsumencka to postępowanie sądowe prowadzone wobec osób fizycznych, które nie prowadzą działalności gospodarczej i stały się niewypłacalne. Samo pojęcie bycia niewypłacalnym oznacza, że dłużnik nie jest w stanie wykonywać (spłacić) swoich wymagalnych (czyli takich, których termin płatności upłynął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone) zobowiązań pieniężnych.

Upadłość konsumencka ma dwie zasadnicze funkcje:

- oddłużenie niewypłacalnego konsumenta –umorzenie całości lub części długów konsumenta w stosunku do jego wierzycieli, których konsument nie jest ani nie będzie w stanie zapłacić. Upadłość konsumencka umożliwia zwolnienie konsumenta z długów.

- windykację – czyli odzyskanie należności od niewypłacalnego konsumenta przez jego wierzycieli. Chodzi o to, aby zamiast indywidualnych postępowań sądowych i egzekucyjnych doprowadzić do łącznego i równego zaspokojenia roszczeń poszczególnych wierzycieli

Konsument musi jednak liczyć się z faktem, że w postępowaniu upadłościowym dochodzi do likwidacji (sprzedaży) całego albo części jego majątku, co oznacza, iż jeśli np. jest właścicielem mieszkania, mieszkanie zostanie zlicytowane. Likwidację majątku przeprowadza wyznaczony przez Sąd syndyk. Uzyskane w ten sposób środki pieniężne przekazuje się na zaspokojenie roszczeń wierzycieli, którzy w określonym czasie zgłosili swoje wierzytelności.

Od 2016 roku upadłość konsumencka może zostać przeprowadzona na wniosek złożony zarówno przez dłużnika (i z tym najczęściej mamy do czynienia), jak i wierzyciela.

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej może złożyć osoba fizyczna, która nie prowadzi działalności gospodarczej lub przestała być wspólnikiem osobowej spółki handlowej. Co ważne i korzystne dla byłych przedsiębiorców, od 2016 roku nie ma już obowiązku wyczekiwania upływu 1 roku od wykreślenia z rejestru KRS lub zakończenia i wyrejestrowania działalności gospodarczej.

W ramach upadłości konsumenckiej mogą zostać umorzone długi wszelkiego rodzaju, o ile powstały przed dniem ogłoszenia upadłości. Dla przykładu, mogą to być zobowiązania wobec banków, para-banków i firm windykacyjnych (Ultimo, Kruk, Koksztys itp.), zobowiązania wobec osób prywatnych (np. pożyczki), zaległości wobec Urzędu Skarbowego i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i inne.

Co do zasady, upadłość konsumencka nie służy umorzeniu zobowiązań z działalności gospodarczej. Jednak w pewnym wypadkach nie jest to wykluczone. Zgodnie z przepisami ustawy Prawo upadłościowe sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości m.in. jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości. Przepis ten dotyczy osób, które nie zgłosiły wniosku o ogłoszenie upadłości jako przedsiębiorcy, choć zgodnie z przepisami powinny to zrobić ( przedsiębiorca powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości już w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym stał się niewypłacalny czyli utracił zdolność spłaty swoich długów).

Jednak powyższa przesłanka oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej nie ma charakteru bezwzględnego. Ogłoszenie upadłości, a więc umorzenie długów jest możliwe, jeśli, jak mówi przepis, przeprowadzenie postępowania jest uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi. Co to oznacza? Indywidualna sytuacja danej osoby np. ciężka, przewlekła choroba może spowodować, że sąd ogłosi upadłość i umorzy długi byłego przedsiębiorcy, który nie złożył wcześniej wniosku o ogłoszenie upadłości swojej „firmy”.

Przepisy wprowadzają kategorie zobowiązań, które ze względu na swój charakter nie podlegają umorzeniu. Nalezą do nich: 
1.zobowiązania o charakterze alimentacyjnym; 
2. zobowiązania wynikające z rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci; 
3. zobowiązania do zapłaty orzeczonych przez sąd kar grzywny, a także do wykonania obowiązku naprawienia szkody oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; 
4. zobowiązania do zapłaty nawiązki lub świadczenia pieniężnego orzeczonych przez sąd jako środek karny lub środek związany z poddaniem sprawcy próbie; 
5. zobowiązania do naprawienia szkody wynikającej z przestępstwa lub wykroczenia stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem; 
6. zobowiązania, których upadły umyślnie nie ujawnił, jeżeli wierzyciel nie brał udziału w postępowaniu.

Upadłość konsumencka może zostać ogłoszona również w stosunku do osoby nieposiadającej majątku. W mojej praktyce zawodowej kilkukrotnie Sąd orzekł upadłość mojego Klienta, który nie miał żadnego majątku.

Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

Co to oznacza? Rozpoznając wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, sąd przede wszystkim bada przyczyny stanu niewypłacalności dłużnika. Jeżeli sąd ustali, że przyczyny te wynikają z zawinionego działania dłużnika lub jego rażącego niedbalstwa, oddali wniosek. Może dotyczyć to sytuacji, w której dłużnik np. lekkomyślnie zaciągał kolejne długi, nie licząc się z koniecznością ich późniejszej spłaty.

Ponadto wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej zostanie oddalony jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku:

- w stosunku do dłużnika prowadzono już konsumenckie postępowanie upadłościowe, które zostało umorzone z innych przyczyn niż na wniosek dłużnika,

- ustalony dla dłużnika plan spłaty wierzycieli w konsumenckim postępowaniu upadłościowym uchylono, ponieważ dłużnik nie wykonywał swoich obowiązków,

- dłużnik, mając taki obowiązek, wbrew przepisom ustawy nie zgłosił w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości (jak już wspominałam wcześniej, chodzi o dłużnika, który prowadził jednoosobową działalność gospodarczą lub był uprawniony do reprezentowania spółki np. jako członek jej zarządu)

- czynność prawna dłużnika została prawomocnie uznana za dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli

- przeprowadzono już w stosunku do dłużnika postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań.

We wszystkich wskazanych powyżej sytuacjach Sąd może jednak orzec upadłość dłużnika, jeżeli uzna, że jest to uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.