Pojęcie zadośćuczynienia w praktyce mylone jest z tzw. odszkodowaniem. Podstawową różnicą między tymi roszczeniami jest to, iż pierwsze z nich dotyczy krzywdy, a drugie szkody. Szkodę można wyrządzić zarówno w rzeczach, jak i na osobie. Natomiast krzywdę można wyrządzić tylko osobie. Kolejną istotną różnicą jest to, iż szkoda jest wymierna tj. ma wartość pieniężną możliwą do jej dokładnego określenia. Tymczasem krzywda jest zawsze niewymierna.
Zadośćuczynienie ma przede wszystkim służyć wyrównaniu strat wynikających z poczucia krzywdy, za którą może stać cierpienie fizyczne, psychiczne, a także moralne. Roszczenie to jest uregulowane w przepisach kodeksu cywilnego. Przepisy te wskazują, w jakich przypadkach zadośćuczynienie może być przyznane. Przede wszystkim regulacje dotyczące roszczenia z tytułu zadośćuczynienia zawarte są w art. 445 i 448 kodeksu cywilnego. Na podstawie art. 445 k.c. zadośćuczynienia można domagać się w razie uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia, pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu. Ponadto art. 446 § 4 k.c. pozwala dochodzić zadośćuczynienia za doznaną krzywdę również rodzinie poszkodowanego, który zmarł w wyniku uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Z kolei art. 448 k.c. umożliwia dochodzenie zadośćuczynienia za naruszenie każdego dobra osobistego. Jednocześnie wskazuje się, iż roszczenie o zadośćuczynienie przysługuje jedynie osobie, przeciwko której było skierowane zdarzenie określone, jako czyn niedozwolony (Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 13.10.1987r., sygn. akt IV CR 266/87).
Ustalenie wysokości dochodzonego zadośćuczynienia zawsze musi zostać dostosowane do konkretnego przypadku. W orzecznictwie przyjmuje się, iż przy oznaczeniu zakresu wyrządzonej krzywdy należy wziąć pod uwagę rodzaj naruszonego dobra, zakres (natężenie i czas trwania) naruszenia, trwałości skutków naruszenia i stopnia ich uciążliwości, a także stopień winy sprawcy i jego zachowania po dokonaniu naruszenia. Na pojęcie krzywdy składają się nie tylko trwałe, lecz także przemijające zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu, polegające na znoszeniu cierpień psychicznych. Okoliczności indywidualne, związane z osobą pokrzywdzoną, powinny zostać uwzględnione przy zastosowaniu zobiektywizowanych kryteriów oceny (np. sytuacja rodzinna - osoba samotna, ilość dzieci, czy wiek osoby pokrzywdzonej - młody, dojrzały, starszy). Zatem wysokość zadośćuczynienia powinna być oceniana w każdym przypadku indywidualnie, z uwzględnieniem wszystkich okoliczności podanych powyżej. Jednakże instrumenty prawne nie mogą sprawić, że osoba skrzywdzona zapomni o wyrządzonej jej krzywdzie. Tym samym odpowiednia suma pieniężna ustalona przez Sąd przyznawana tytułem zadośćuczynienia ma dostarczyć pozytywnych emocji i doświadczeń, które spowodują, że negatywne doznania poszkodowanego ulegną w pewnym stopniu zmniejszeniu.
Popularnym i jednym z wykorzystywanych elementów przy określeniu wysokości zadośćuczynienia jest wielkość doznanego trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Ubezpieczyciele w wydawanych decyzjach stosują mierniki przy ustalaniu zadośćuczynienia tzw. procent trwałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Powyższe nie spotyka się jednakże z aprobatą sądów powszechnych, gdyż uważa się, iż co najwyżej mogą to być kryteria dodatkowe przy ustalaniu zadośćuczynienia.
Zadośćuczynienie może być dochodzone także z uwagi na śmierć osoby najbliższej. Na rozmiar doznanej krzywdy wpływają tutaj cechy więzi łączącej z osobą zmarłą, a w szczególności intensywność tych relacji. Krzywda spowodowana utratą osoby najbliższej jest tym bardziej dotkliwa, gdyż występuje nagle i nieoczekiwanie. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 07-03-2014r. sygn. akt IV CSK 374/13 rekompensata krzywdy za śmierć osoby najbliższej powinna polegać nie tylko na złagodzeniu cierpień poszkodowanego, ale także na ułatwieniu osobie poszkodowanej odnalezienie się w rzeczywistości zmienionej przez śmierć osoby najbliższej.
Tym samym zadośćuczynienie pełni funkcję kompensacyjną, równoważy ujemne przeżycia osoby poszkodowanej poprzez postawienie do jej dyspozycji określonych środków pieniężnych.
r. pr. Anna Rokita