Zgodnie z art. 39 kp. pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Ograniczenia tego zakazu wskazane są zaś w art. 40 i 43 kp.
Zgodnie z art. 40 ochrony z art. 39 kp nie stosuje się w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Według wyroku SN z 18.01.2012 r., II PK 149/11, ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę wynikająca z art. 39 kp. jest wyłączona tylko w stosunku do takiej osoby, której prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy zostało potwierdzone decyzją organu rentowego (art. 40). Z uchwały SN z 27.01.2016 r., III PZP 9/15 wynika, że to wyłączenie zakazu wypowiedzenia jest niezależne od tego, czy uzyskanie przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy nastąpiło przed czy w okresie ochronnym.
Natomiast art. 43 kp. znosi zakaz wypowiedzenia warunków pracy i płacy. Pracodawca może wypowiedzieć warunki pracy lub płacy pracownikowi, o którym mowa w art. 39 k.p., jeżeli wypowiedzenie stało się konieczne ze względu na:
1) wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich grupy, do której pracownik należy;
2) stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania.
W wyroku z 16.07.2008 r., I PK 11/08, SN stwierdził, że ochrona przewidziana w art. 39 kp. nie dotyczy nabycia prawa do świadczenia przedemerytalnego. Jest ono bowiem skierowane do ubezpieczonych, którzy już nie są zatrudnieni, i jest dla nich elementem zabezpieczenia społecznego do czasu nabycia prawa do emerytury.
W wyroku z dnia 6.12.2012 r., I PK 145/12, SN stwierdził, że ochronie przewidzianej w art. 39 kp. podlega pracownik, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku uprawniającego do emerytury pomostowej, jeżeli osiągnięcie tego wieku umożliwi mu nabycie prawa do tej emerytury.
W wyroku z 16.02.2017 r., II PK 375/15, SN przyjął, że nabycie i jednoczesne zawieszenie prawa do emerytury przysługującej pracownikowi kontynuującemu stosunek pracy powoduje ustanie ochrony przedemerytalnej przewidzianej w art. 39 kp. Słusznie uzasadnił to brakiem potrzeby szczególnej ochrony takiego pracownika, gdyż w razie zwolnienia z pracy nie musi on poszukiwać nowego zatrudnienia i może realizować swoje prawo do emerytury.
Zakaz, o którym mowa w art. 39 kp, obejmuje 4 lata wstecz licząc od osiągnięcia normalnego wieku emerytalnego, a więc powszechnego i obniżonego wieku emerytalnego (dotyczący poszczególnych grup pracowników, np. górników), nie dotyczy zaś sytuacji, w której pracownik przechodzi na emeryturę w tzw. wcześniejszym wieku emerytalnym (por. uzasadnienie wyroku SN z 16.02.2017 r., II PK 375/15).
Powszechny wiek emerytalny wynosi obecnie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.
Zakaz wypowiedzenia obejmuje 4 lata wstecz, licząc od osiągnięcia normalnego wieku emerytalnego, co dotyczy także tych pracowników, którzy mają obniżony wiek emerytalny ze względu na zatrudnienie w szczególnych branżach zawodowych, a także pracowników nabywających prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (por. wyrok z 9.03.2009 r., I PK 180/08 i powołane tam orzecznictwo).
W wyroku z dnia 10.10.2018 r., II PK 161/17, SN stwierdził, że pracownik może skorzystać z ochrony przewidzianej w art. 39 kp. - czyli przed przejściem na emeryturę - "tylko jeden raz w życiu". Oznacza to, że osoba, która zgodnie z ustawą może uzyskać uprawnienie emerytalne w wieku niższym niż powszechny, korzysta z ochrony gwarantowanej w art. 39 kp. w okresie poprzedzającym osiągnięcie przez nią obniżonego wieku i traci tę ochronę (definitywnie) w dacie osiągnięcia tego wieku. Taki pracownik nie uzyska już (ponownej) ochrony po skończeniu wieku obniżonego a przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Uznanie, że pracownik po zakończeniu okresu ochronnego z art. 39 kp. wskutek spełnienia przesłanek do emerytury w obniżonym wieku, wchodzi w kolejny okres ochronny wynikający z oczekiwanego nabycia prawa do emerytury w normalnym wieku emerytalnym, prowadziłoby do wydłużenia okresu ochronnego ponad 4 lata, wbrew regulacji z art. 39 kp. Funkcja ochronna i stabilizacyjna art. 39 kp. polega na tym, iż jego zastosowanie ma doprowadzić do sytuacji, w której objęty zawartą w nim regulacją pracownik będzie mógł bez przeszkód uzyskać uprawnienia emerytalne, bez potrzeby poszukiwania zatrudnienia u innego pracodawcy, ale tylko wówczas, gdy kontynuowanie zatrudnienia u aktualnego pracodawcy pozwoli mu na osiągnięcie wieku emerytalnego i uzyskanie uprawnień emerytalnych z mocy samego prawa, po ziszczeniu się warunków określonych w przepisach emerytalnych.
W wyroku z 27.07.2011 r., II PK 20/11, SN stwierdził, że przewidziany w art. 39 kp. zakaz wcześniejszego wypowiedzenia umowy o pracę nie dotyczy umowy o pracę zawartej na czas określony, która uległaby rozwiązaniu z upływem okresu jej trwania przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego umożliwiającego mu uzyskanie prawa do emerytury.
Należy podkreślić, że ochrona z art. 39 kp. dotyczy tylko wypowiedzenia, a nie rozwiązania umowy o pracę. Ochrona stosunku pracy przewidziana w art. 39 kp. dotyczy wypowiedzenia definitywnego, także wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy i płacy. Ochrona ta nie dotyczy natomiast przypadków rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron lub bez wypowiedzenia z przyczyn zawinionych lub niezawinionych przez pracownika (art. 52 i 53 kp.); nie dotyczy także wygaśnięcia umowy o pracę z mocy prawa. Oznacza to, że pracodawca może rozwiązać z pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia również w okresie ochronnym przewidzianym w art. 39 kp. (tak w wyroku SN z dnia 13 grudnia 2017 r., III PK 5/17). Jeżeli zatem wypowiedzenie było złożone przed 4 laty do osiągnięcia wieku emerytalnego, to mimo iż skutek nastąpi już w tym 4-letnim okresie, wypowiedzenie nie narusza art. 39 kp.(por. wyrok SN z 7.04.1999 r., I PKN 643/98, w którym sąd przyjął, że zakaz wypowiedzenia umowy o pracę z art. 39 kp. nie obowiązuje przed osiągnięciem wieku przedemerytalnego, chociażby wiek ten pracownik przekroczył w okresie wypowiedzenia).
Przepis art. 39 kp. nie znajdzie zastosowania w razie ogłoszenia upadłości, otwarcia postępowania sanacyjnego (art. 300 pr. restr.) lub likwidacji pracodawcy (art. 411 kp.), a w przypadku zwolnień pracowników na podstawie art. 1 ust. 1 u.z.r.s.p. pracownikom, o których mowa w art. 39 kp, można złożyć tylko wypowiedzenie zmieniające (art. 5 ust. 5 pkt 1 i art. 10 tej ustawy).